NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

De nieuwe Grote Van Dale telt 400 pagina's meer dan de huidige. Doordat de redactie gebruik kon maken van grote digitale bestanden is de interne consistentie sterk verbeterd.

Door EWOUD SANDERS

AMSTERDAM, 27 SEPT. Vanmiddag is in de Beurs van Berlage in Amsterdam het eerste exemplaar van de nieuwste editie van het Van Dale groot woordenboek der Nederlandse taal overhandigd aan Harry Mulisch. De dertiende druk is grondig herzien. Doordat het complete bestand in een databank is ingevoerd, kon er ingrijpend anders worden gewerkt.

Bij de vorige editie, die in 1992 verscheen, was het alfabet nog verdeeld tussen de twee hoofdredacteuren: de een deed A tot N, de ander O tot Z. Bij de huidige herziening waren alle 232.743 trefwoorden thematisch aan elkaar gekoppeld. Daardoor konden bijvoorbeeld alle schaakstukken, alle bewegingswerkwoorden en alle woorden die eindigen op -heid zo worden behandeld dat de omschrijvingen op elkaar aansluiten. Dit komt de interne consistentie - een punt waarop Van Dale in het verleden in de vakpers fel is aangevallen - zeer ten goede.

Doordat thematisch is gewerkt, konden bij deze uitgave ook externe deskundigen worden ingeschakeld. De religieuze en scheikundige begrippen, het Surinaams-Nederlands, de kunsttermen, de militaire en de psychologische begrippen zijn beoordeeld en becommentarieerd door deskundigen, samen met onder meer de internationale landaanduidingen, de muntnamen en de namen voor zwammen en paddestoelen. Daarmee zijn overigens nog lang niet alle thematische woordgroepen onder handen genomen. Aan bijvoorbeeld de juridische en medische terminologie, de dieren- en plantennamen, de sport- en muziektermen en de begrippen op het gebied van verkeer, weg- en waterbouw is men bij deze herziening niet toegekomen. In totaal is ruim dertig procent van het woordenboek compleet herzien.

Alle zogeheten 'puristische labels', zoals 'germanisme', 'gallicisme' en 'anglicisme', zijn vervangen door informatie over de herkomst van de woorden, en de circa vijfhonderd spellingverschillen met het Groene Boekje zijn gespecificeerd. Bij ruim 28.000 woorden is toegevoegd wanneer ze voor het eerst in het Nederlands zijn opgetekend, en bij meer dan 9.000 woorden die niet volgens de Nederlandse uitspraakregels worden uitgesproken, is de uitspraak in fonetisch schrift toegevoegd. In de dertiende druk zijn 8.778 nieuwe woorden opgenomen. Voorbeelden zijn: ankeiler, ballenmeisje, bookmark, eetlustremmer, emotietelevisie, spermaspons, uitvaartbedrijf en wisselwerkplek. Slechts tien procent daarvan is afkomstig uit het Engels. Ruim vierhonderd neologismen, zoals wafelijzerpolitiek en denkpiste, komen uit Vlaanderen. Overigens zijn ook 'oude' woorden toegevoegd die tot nu toe over het hoofd waren gezien. Een voorbeeld is leeslint. Doordat ieder deel nu is uitgevoerd met twee leeslinten, werd dit hiaat opgemerkt. "De nieuwe woorden in Van Dale geven een mooi beeld van de maatschappelijke veranderingen in de jaren negentig", aldus de Nederlandse hoofdredacteur, drs. Ton den Boon. "Bij de editie van 1992 lag de nadruk sterk op woorden die met het milieu te maken hebben. Nu wijzen de neologismen op de flexibilisering van de maatschappij. Denk bijvoorbeeld aan afroepcontract, banenpool, flexwerker, jobhopper, klapstoeleconomie en koopzondag. Daarnaast heeft de opmars van Internet natuurlijk voor veel nieuwe woorden gezorgd. Uit woorden als enchilada, gazpacho, moksimeti, pesto en tiramisu blijkt trouwens ook dat we internationaler zijn gaan koken."

Sinds vele edities hanteert de redactie van Van Dale het criterium dat een woord pas mag worden opgenomen als het drie jaar in het hele Nederlandse taalgebied voorkomt. Door Internet - een woord dat nu ook is opgenomen - en door de beschikbaarheid van steeds meer grote digitale tekstbestanden kan dit criterium voor het eerst echt systematisch worden getoetst. Soms is de redactie soepel: zo is onder de pet houden opgenomen, een uitdrukking die pas sinds januari 1999 in omloop is.

Omdat 'de dikke' niet meer dan tien procent mocht uitdijen, wat neerkomt op vierhonderd pagina's, zijn er ook woorden geschrapt. Volgens de Vlaamse hoofdredacteur, prof. dr. Guido Geerts, gaat het om 5.488 woorden. Daar zitten veel sterk verouderde woorden tussen, zoals aanbestoelen, maar bijvoorbeeld ook samenstellingen als energieoverschot, gazonsteen en hoteltarief. Vooral scrabbelaars die de regel hanteren dat een woord pas bestaat als het in de Van Dale staat, zullen hier niet blij mee zijn. "Maar het is nu eenmaal onmogelijk om Van Dale tot een soort schatkamer van het Nederlands te maken", aldus Geerts.

Aan de dertiende druk is zeven jaar lang gewerkt door een kernredactie van acht personen. De eerste oplage bedraagt 65.000 exemplaren. Het boek ligt vanaf morgen in de winkels. Ook journalisten en recensenten konden van tevoren geen exemplaar krijgen. Van de twaalfde druk zijn sinds 1992 zo'n 300.000 exemplaren verkocht. In september 2000 verschijnt deze druk op cd-rom.

( a d v e r t e n t i e s )