NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

S e l e c t i e

BAS BLOKKER
Drie slechte mannen wachten op de trein. En daarna kan het nog alle kanten op. Zo beginnen twee prachtige, maar totaal verschillende films: High noon (1952, Fred Zinnemann) en Once upon a time in the west (1969, Sergio Leone). Ze eindigen trouwens ook gelijk: de overwinnaar rijdt weg. Er wordt vandaag zelfs nog een derde western uit de toptien aller tijden uitgezonden: Shane (1953, George Stevens). Kijk ook daar naar, al was het maar voor de unieke kleur van de film. Niemand kan na Shane nog een lichtbewolkte zomerse avondhemel zien, zonder de opwinding te voelen van een naderend revolvergevecht.

Shane speelt zich af in de Amerikaanse middeleeuwen, de andere twee in de vroegmoderne tijd. (Er zijn kleine aanwijzingen voor de datering: in High Noon passeert Gary Cooper een aanplakbiljet voor de opera Mazeppa uit 1884; in Once upon a time in the west is sprake van een nieuwe gevangenis in Yuma, geopend in 1896.) Het geschiet van de hoofdrolspelers in deze films krijgt zo een tragische dimensie. Henry Fonda op zijn laatste, adembenemende paardenritje in Once upon a time in the west ziet eruit als een ridder op een tankstation. Goed, High noon en Once upon a time in the west. Schoolvoorbeelden van vakmanschap. Scenario, regie, acteertalent, montage, muziek - alles past. Sergio Leone heeft een bochtig scenario verfilmd in een overdonderende stijl, met alle ruimte voor effecten en opera-emoties. Zinnemann heeft de allereenvoudigste film gemaakt, heeft expres naar een quasi-documentaire stijl gezocht, en het wrange scenario is met ingehouden woede uitgespeeld. Het effect had niet groter kunnen zijn.

In High Noon gebeurt haast niets. Marshall Will Kane (Gary Cooper, die voor zijn rol een Oscar kreeg) heeft net ontslag genomen om met zijn bruid (Grace Kelly) in vrede te leven, als hij hoort dat moordenaar Frank Miller is vrijgelaten en met de trein van twaalf uur zal aankomen. Iedereen smeekt hem weg te gaan, maar hij blijft. ,,I've got to, that's the whole thing.'' Meer drijfveren heeft een fatsoenlijk mens niet nodig.

In de anderhalf uur die hem resten tot de trein arriveert, gaat Kane op zoek naar deputy's, mensen die hem willen helpen de Miller- bende te bestrijden. Iedereen valt af, uit lafheid, of sympathie voor de getapte Miller. Kane probeert hen te overtuigen door te verwijzen naar de barbarij die hij als marshall heeft bestreden en waar Miller de personificatie van is. Niemand laat zich overhalen, zelfs de gepensioneerde sheriff niet: ,,Maybe down deep they don't care'', zegt hij om het gedrag van zijn medeburgers te verklaren. Daar is de hele film mee samengevat. De getergde en wankelende Gary Cooper (misschien was hij wel zo overtuigend omdat hij tijdens de opnamen last had van een maagzweer) staat ten slotte alleen tegenover de Millers en dat hij overwint, maakt de boel er niet vrolijker op. In hun lafheid prefereerden de inwoners terreur boven het risico als normbewaker te sterven. Die boodschap is vaak geïnterpreteerd als Zinnemanns commentaar op de Red Scare in zijn eigen tijd, de periode dat een Senaatscommissie 'voor on-Amerikaanse activiteiten' onderzoek deed naar mogelijke communistische sympathieën.

Iets dergelijks in Once upon a time in the west proberen te zien is zinloos. Daar is de film niet alleen te nihilistisch voor (er komen alleen maar schurken in voor, of op zijn best mensen met dubieuze motieven), maar vooral ook te leeg. Hij is schitterend, het scenario gebeiteld, de muziek van Morricone is de standaard voor alle westerns daarna geworden - maar er zit verder niks in. Het plezier zit in de vorm; dat de spreekwoordelijke Man Zonder Naam (in elke Leone-western zit er wel een, hier is het Charles Bronson) uiteindelijk de schurk doodt en we daarmee zijn Geheim kennen, is niet meer dan de passende beloning voor drie uur kijken.

Bij Once upon a time in the west moet je gewoon genieten van de zinnen, van de broeierige blikken en van de zorgvuldig aangebrachte schokeffecten. De grootste schok is misschien wel, vrij vroeg in de film, als een onbekende een onschuldige familie uitmoordt en dat we, wanneer de camera van achter zijn rug een blik op zijn gezicht slaat, Henry Fonda herkennen. De aardigste acteur van Hollywood casten als de grootste sadist, dat is Sergio Leone.

High Noon. Zaterdag, BBC2, 13.35-15.00u.

Shane, BBC2, Zaterdag, 15.00-16.55u.

C'era una volta il West. Zaterdag, Ned.1, 21.06-23.49u. & BBC2, 21.55-0.35u. (inleiding om 19.45-19.55u).