NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

RTL Nieuws essentieel voor pluriformiteit

Rik Rensen
Teleurgestelde, opgeluchte en zelfs geschokte reacties na de berichten dat de Holland Media Groep drastisch gaat bezuinigen.

In het radioprogramma Met het oog op morgen werden afgelopen vrijdag de slingers al opgehangen: RTL Nieuws zou de handdoek in de ring hebben gegooid. Zou het primaat van de nieuwsvoorziening na een jarenlange journalistieke concurrentie tussen NOS Journaal en RTL Nieuws uiteindelijk toch bij de publieken liggen? Niets van dit alles. Opgeven zou niet alleen schadelijk zijn voor het imago van de eigen stations en de balans in de programmering, maar ook voor de kwaliteit van het concurrerende Journaal. Wie anders dan RTL Nieuws kan het NOS Journaal prikkelen het uiterste van zichzelf te vergen? ActieNieuws of Het Hart van Nederland van SBS ?

De berichten over de sombere toekomst van RTL Nieuws zijn dus voorbarig en voor wat betreft hun strekking buitengewoon kortzichtig te noemen. Voorbarig, omdat de Holland Media Groep, waaronder RTL Nieuws ressorteert, nog geen definitieve beslissingen heeft genomen over de toekomst van de nieuwsvoorziening. De kwaliteit hiervan en uiteraard ook de onafhankelijkheid in berichtgeving - zoals gegarandeerd in het redactiestatuut - blijven onverkort gehandhaafd.

Kortzichtig is de enkele juichkreet ook. De nieuwsvoorziening op televisie is immers gebaat bij twee krachtige journalistieke concurrenten die elkaar op het scherpst van de snede bestrijden in een poging het beste programma te maken. Niet door middel van effectbejag of emotietelevisie, maar juist door de kijker een nieuwswaardig, betrouwbaar, eigentijds en inzichtelijk beeld van de samenleving te geven. Dat RTL Nieuws daarin als concurrent van het NOS Journaal is geslaagd, is geen verdienste van de commerciële televisie alleen. Die eer komt vooral toe aan de kijker, die de afgelopen jaren massaal op de bulletins van RTL Nieuws heeft ingeschakeld. Zo massaal, dat de nieuwsprogramma's sinds het begin van RTL Nieuws positief hebben bijgedragen aan de resultaten van de onderneming. Van verlies is dus - voor de goed orde - geen sprake geweest.

Vanuit bedrijfseconomisch oogpunt zijn er argumenten te over om aan verbetering van de efficiency op de nieuwsredactie te werken, maar ondanks die constatering is er een ander belangrijk gegeven waarmee terdege rekening moet worden gehouden: als gevolg van te ingrijpend snijwerk zou een zorgvuldig opgebouwde nieuwscultuur geleidelijk kunnen verdwijnen. Elke hoofdredacteur weet hoe moeilijk het is een cultuur van adequate nieuwsvoorziening op te bouwen en in stand te houden. Ook dat gegeven is - zelfs voor een onderneming die serieus op de centjes moet letten - zwaarwichtig genoeg om zomaar te negeren. Dan is verkoop van een redactie nog eerder serieus te overwegen.

Dat een onderneming, in casu een nieuwsredactie, van tijd tot tijd goed moet worden opgeschud ligt niet alleen voor de hand, maar is tevens een noodzakelijke voorwaarde om de kwaliteit te kunnen blijven leveren die de kijker eist.

NOS Journaal en RTL Nieuws hebben de afgelopen acht jaar veel van elkaar opgestoken. Daarvoor zijn bewijzen in overvloed te vinden. Toen het NOS Journaal op 2 oktober 1989 voor het eerst te maken kreeg met concurrentie van het toenmalige Veronique Nieuws (later RTL Nieuws) reageerde het in eerste instantie als de bekende leeuw op een vervelende luis doet: vermoeid en achteloos. Dat was niet zo verwonderlijk. Het NOS Journaal was sinds zijn ontstaan in 1956 onaangeroerd en bovendien onbedreigd geweest in zijn monopoliepositie. Zo'n positie is slecht voor alerte reactie op het nieuws en helemaal voor de kwaliteit van het product.

Anekdotes zijn er genoeg over die begintijd. Sappige anekdotes; ook over de Journaaluitzending die te laat begon omdat de auto met het beeldmateriaal vaststond achter de dichte spoorbomen in Hilversum, of de aankondiging dat wegens de mist op Schiphol het beeldmateriaal niet tijdig ter redactie was gearriveerd. Die houding is twee jaar lang onveranderd gebleven totdat op 17 januari 1991 de Golfoorlog uitbrak en het NOS Journaal pas twee uur na de commerciële concurrent de lucht inging met zijn eerste breaking news.

Beide redacties hebben zich de afgelopen jaren uitgeput in het bedenken van manieren om nieuws en achtergronden zo duidelijk mogelijk te presenteren. Door gasten uit te nodigen in de studio tot het steeds veelvuldiger terugkerende fenomeen van de kruisgesprekken met de verslaggever op locatie. De nieuwsuitzendingen zijn door de concurrentiestrijd inzichtelijker geworden. De noodzaak om het nieuws als eerste te brengen en vervolgens goed aan de kijker uit te leggen is een noodzakelijke voorwaarde geworden om te kunnen overleven. Wie de kijker volledig negeert wordt in televisieland direct afgestraft. Dat is een ongeschreven wet waarvan RTL Nieuws overigens nog steeds veel meer last heeft dan het NOS Journaal. Daarom verschijnen ter redactie om de zoveel tijd beleidsnotities waarin de vraag wordt gesteld of en zo ja hoe het journalistieke product voor verbetering vatbaar is.

In de nabije toekomst zal het medium televisie de krant en zelfs de radio hebben verdrongen als belangrijkste nieuwsbron. Nu al blijkt uit onderzoeken dat het medium televisie de krant en radio in dat opzicht steeds verder achter zich laat. Zei in 1992 nog 52 procent van de ondervraagden de krant als belangrijkste nieuwsbron te kunnen missen, nu is dat ruim 60 procent. Voor televisie is die tendens omgekeerd. Ongeveer 44 procent van de geïnterviewden zei in 1992 de televisie als belangrijkste nieuwsbron van de hand te willen doen, nu is dat slechts 34 procent. Die ontwikkeling zal de komende jaren alleen maar toenemen, met als gevolg dat kranten meer achtergronden, analyses en opinies zullen geven als toegevoegde waarde op het televisienieuws. Zelfs het medium radio zal het over een aantal jaren gaan afleggen tegen de kracht van televisie waar het gaat om de snelle en volledige nieuwsverschaffing in woord en beeld.

De geschetste ontwikkeling wordt niet alleen veroorzaakt door een gemakzuchtige houding van de kijker. Ook de ingrijpende veranderingen in de techniek zal televisienieuws over een aantal jaren vele malen sneller maken dan thans het geval is. Zo snel dat de tv-journalist van de toekomst van vrijwel elke locatie zijn rechtstreekse verslag zonder al teveel moeite en kosten de huiskamer in kan slingeren. Die ontwikkeling maakt nieuwsprogramma's voor het medium televisie - en dus ook voor commerciële televisie - nog interessanter door het hoge rechtstreekse gehalte van de nieuwsuitzendingen. In dat Umfeld van continue uitgebreide nieuwsvoorziening zijn minimaal twee volwaardige - in de zin van concurrerende nieuwsbulletins - een noodzakelijke voorwaarde voor een pluriforme en vooral gebalanceerde kijk op de gebeurtenissen in binnen- en buitenland. Afwezigheid van concurrentie betekent terugkeer naar de monopoliepositie van het NOS Journaal, een terugkeer naar de slapende reus van weleer.

Rik Rensen is hoofdredacteur van RTL Nieuws.