NIEUWSSELECTIE  
  KORTE BERICHTEN  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

S e l e c t i e

HENK VAN GELDER
Aan het slot van de documentaire Fietser naar de maan komt de aap uit de mouw. Ergens in de buurt van zijn tegenwoordige woonplaats in Ierland staat Jef van der Heijden hardop te dagdromen over een film die hij nog zo graag zou willen maken. Dan kijkt hij naar de crew die hem, voor de toeschouwer buiten beeld, staat te filmen en opeens schiet hem te binnen dat het leuk zou zijn om de makers van dit portret bij die gedroomde film te betrekken. Gezellig, zegt hij: met Erik achter de camera, Charles als productieleider en jij moet er natuurlijk óók bij.

Die jij is de debuterende documentarist Huub van der Put, die dit staaltje van verbroedering ongegeneerd in de montage heeft verwerkt - en daarmee al of niet opzettelijk aangeeft hoe dicht hij tijdens de opnamen letterlijk en figuurlijk bij deze Van der Heijden is komen te staan. Ongeclausuleerd heeft hij zich tot de tolk gemaakt van diens versie van de gebeurtenissen; dat er soms misschien ook een andere zienswijze mogelijk is, blijft onvermeld.

Jef van der Heijden schreef en regisseerde in de jaren vijftig en zestig films en tv-spelen, toen beide genres nog in de kinderschoenen stonden. Hij werkte onder meer voor NCRV, KRO en VPRO (we zien een fragment uit 1961, met een piepjonge Betsy Smeets en Johnny Kraaykamp), hij maakte kinder- en opdrachtfilms en hij debuteerde in 1963 als speelfilmmaker voor volwassenen met de zachtaardige komedie Fietsen naar de maan, die door onervarenheid ten onder ging. Hij is een man die vol ,,ideetjes'' zit, schreef Jan Blokker destijds in het Algemeen Handelsblad, maar van een aantal zaken heeft hij geen of weinig kaas gegeten: ,,Wat betreft story-telling, spelregie en mise en scène is zijn aandeel aan de bloei van een gezonde Nederlandse filmindustrie van verwaarloosbare betekenis.''

Zelf zegt Van der Heijden er meer dan drie decennia later alleen over, dat een debutant nu eenmaal fouten maakt. Van der Put dringt niet verder aan. Helaas heeft de weduwe van de producent geen toestemming gegeven een fragment uit Fietsen naar de maan in de documentaire te verwerken, zodat we er niets uit te zien krijgen.

Van meer belang is echter Van der Heijdens cause célèbre: zijn tweede film, Ongewijde aarde uit 1967, werd door de toenmalige filmkeuring verboden voor openbare vertoning. Het onderwerp (de stiekeme herbegrafenis van een lijk) was ,,zedenkwetsend'' en bovendien had de regisseur om budgettaire redenen opnamen van een èchte begrafenis verwerkt in zijn fictie-verhaal. ,,Het gebrek aan eerbied voor overledenen is op zichzelf al zo in strijd met de goede zeden, dat de film daardoor ontoelaatbaar is'', aldus het vonnis. En toen Ongewijde aarde na een herkeuring alsnog werd toegelaten, wisten de nabestaanden van de èchte overledene via de rechter toch nog een vertoningsverbod af te dwingen.

Van der Heijden werd failliet verklaard; het laatste wat hij nog bezat, was een Triumph die hij vervolgens ,,in puin'' reed. Hoe het in de daaropvolgende dertig jaar met hem is gegaan, blijft in de documentaire in het vage. Hij woont in Ierland, dat wordt ons uitvoerig getoond in vaak aanstekelijke beelden, hij schrijft zijn memoires, bereidt gerookte vis, kuiert door het majestueuze landschap en barst bij de accordeon in de dorps-pub graag uit in gul gezang dat culmineert in de aanstekelijk getoonzette vraag ,,Waar moet dat met Jef van der Heijden naar toe?''

Hij is, op 71-jarige leeftijd, een honderduit vertellende Brabander gebleven met poëtische fantasieën. Dat hij in Nederland eerst verguisd is en daarna vergeten, zit hem nog wel dwars, maar hij oogt niet verbitterd. ,,Niet meer kwaad worden'', mompelt hij bij het doorbladeren van knipsels uit een oude koffer. ,,'t Is al zó lang geleden...''

Het uur van de wolf: Fietser naar de maan, Ned.3, 23.06-0.06u.