NIEUWSSELECTIE  
  KORTE BERICHTEN  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

In: 13 theaters.

Mike Leigh zet na zijn wereldhit oeuvre logisch voort

Niet gericht op de zakdoeken

Door HANS BEEREKAMP
Er bestaat een oude Hollywoodwijsheid die valt samen te vatten als 'de vloek van de Oscar'. Indien bij voorbeeld een acteur met een lange staat van dienst eindelijk eens de hoogste onderscheiding ten deel valt - vaak voor een prestatie die niet veel beter of slechter is dan wat hij de twintig jaar daarvoor gemiddeld gedaan heeft - dan kan die bekroning hem in de daaropvolgende jaren ook wel eens parten gaan spelen.

Het komt voor dat een Oscarwinnaar juist minder werk krijgt; zijn prijs is gestegen, producenten worden kopschuw en publiek en pers hebben de neiging te concluderen dat zijn laatste film toch niet zo goed is als die waarvoor hij een Oscar won.

Dit soort mechanismen is bij uitstek ook van toepassing op regisseurs die een Gouden Palm of een Gouden Leeuw hebben gewonnen. Neem nu de Engelsman Mike Leigh (Salford, 1943), die al vanaf 1971 (Bleak Moments) met grote regelmaat en trouw aan zijn eigen opvattingen bijzondere films maakt, zij het in de jaren zeventig en tachtig voornamelijk voor televisie. Over Leighs werkwijze is al vaak geschreven; de personages, ontleend aan de alledaagse Britse realiteit, krijgen langzaam gestalte in repetities met de acteurs, die soms wel een jaar beslaan. Dan schrijft Leigh het scenario en is het afgelopen met de improvisaties. Het verbluffende resultaat is steevast een film die realistisch en organisch lijkt, maar in werkelijkheid tot in de puntjes geconstrueerd is. Het hoogtepunt van Leighs oeuvre was in 1993 Naked, een weerbarstige observatie van de overlevingsstrategieën van jonge, kwetsbare provincialen in Londen in een door materialisme beheerste samenleving. De film kreeg zeer goede recensies, kleine prijzen en een voor Leighs begrippen tamelijk groot publiek. Drie jaar later won de volgende film van Leigh, Secrets and Lies, de Gouden Palm in Cannes en werd een wereldhit, niet in de laatste plaats omdat de regisseur voor het eerst zijn publiek met een goed gevoel naar huis liet gaan. Bij wijze van uitzondering drenkte Leigh zijn satirische hyperbolen in een sausje van positieve emoties, want ondanks alle bitterheid, geheimzinnigheid en bedrog vond een geadopteerde dochter toch maar mooi haar natuurlijke moeder terug.

Een paar weken voordat Leigh in Cannes Secrets and Lies presenteerde, voltooide hij al zijn volgende film, Career Girls, die vervolgens wijselijk een jaar op de plank gelegd werd. Het is immers onvermijdelijk dat Leighs nieuwe fans teleurgesteld zullen worden door de oppervlakkige verschillen met Secrets and Lies. Is Career Girls in veel opzichten een logische voortzetting van Leighs oeuvre, vooral van Naked waarmee de nieuwe film het milieu en hoofdrolspeelster Katrin Cartlidge gemeen heeft, het is ook een relatief schematische en onemotionele film, alsof Leigh wil demonstreren dat hij het niet altijd op onze zakdoeken gemunt heeft.

In het hedendaagse Londen zoekt Annie (de voortreffelijk debuterende Lynda Steadman) een weekendje haar oude vriendin Hannah (Cartlidge) op. Zes jaar eerder voerden ze samen met nog een vriendin een chaotische studentenhuishouding. In flashbacks die een groot deel van de film beslaan, trekken beide actrices het onderste uit de la van bestudeerde neurosen. Annie die op een laag aangeschreven universiteit psychologiecolleges volgt is een zenuwachtig wrak, dat slecht uit haar woorden komt en lijdt aan een gruwelijk ogende huidaandoening in het gezicht. Hannah gedraagt zich als een verbale mitrailleur met hysterische trekjes. Pogingen van Annie om samen met studiegenoot Ricky (Mark Benton), een stotterende reus, psychologische verklaringen te vinden voor hun aller onmacht in een ongelukkige jeugd, worden door Hannah met superieur sarcasme ondermijnd.

Er is sindsdien veel veranderd. In het heden heeft Hannah een redelijke baan als vertegenwoordigster in kantoorartikelen, een lease-auto en een kleine eigen flat. Annie's huidziekte lijkt genezen en ze praat minder aarzelend. Door sociale aanpassing hebben beiden een graantje mee mogen pikken van het economische succes van de Britse samenleving, en ze lijken doffer maar gelukkiger dan ze waren. De filmtitel Career Girls is echter ironisch bedoeld, zoals blijkt wanneer de twee vriendinnen bij wijze van grap peperdure appartementen gaan bezichtigen. De serieuze carrièremakers die ze in die kringen aantreffen blijken verloren geesten, die hun ziel aan de duivel hebben verkocht. Aan het andere einde van het sociale spectrum dat Leigh schetste aan de vooravond van de periode-Blair bevindt zich Ricky, toevallig aangetroffen op de stoep van hun oude huis: een schizofreen met een blauwe olifant op schoot, zonder huis en zonder hoop.

Leigh schildert veelal impliciet een panorama van de snelle veranderingen in het Londen van de jaren negentig. Er wordt weinig uitgelegd, en hoe nu precies de psychologische ontwikkeling van de personages zich verhoudt tot de veranderingen in hun sociale positie, moet de kijker zelf invullen. Als hij de Britse samenleving niet goed kent, zullen hem veel nuances ontgaan. Bovendien maakt Leigh het ons niet eenvoudig ons te identificeren met de personages, die in de flashbacks over the top worden neergezet en in het heden vooral met stil spel melancholie suggereren. Wie niet geïnteresseerd is in de continuïteit van Mike Leigh als filmauteur, zal verbaasd staan dat de maker van het warme Secrets and Lies ons nu een relatief moeilijk verteerbaar verhaal voorzet. Ten onrechte, want de film is samengesteld uit dezelfde elementen. Zonder die Gouden Palm zou Career Girls toegejuicht worden als de consequente voortzetting van films als High Hopes en Life Is Sweet. Zelfs de titels zijn consistent in hun ironie.