NIEUWSSELECTIE  
  KORTE BERICHTEN  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  
S e l e c t i e

MENNO LIEVERS
Ludwig Wittgenstein was een Oostenrijkse filosoof die leefde van 1889 tot 1951. Hij schreef in het Duits, maar beïnvloedde hoofdzakelijk de Engelse filosofie. Ook zijn leven en werk worden gekenmerkt door tweespalt.

Filosofen spreken over de vroege Wittgenstein, waarmee de auteur van de Tractatus Logico-Philosophicus (1918) bedoeld wordt. De 'Tractatus' is een meesterwerk, maar zo moeilijk dat een orakel aan het woord lijkt. De latere Wittgenstein is de auteur van de postuum (1952) verschenen Filosofische Onderzoekingen. Daarin toont hij dat de theorie over taal, logica en werkelijkheid van de 'Tractatus' op misvattingen berust.

Tweespalt kenmerkt ook de ontvangst van zijn werk en leven. Aan de ene kant is er het werk; bij uitstek een filosofie voor filosofen. Aan de andere kant is er het leven, het eenzame genie, wiens levensloop thuis lijkt te horen in de wereld van literatuur en fictie.

De Amerikaanse auteur Bruce Duffy publiceerde 1987 'De wereld die ik aantrof'. Dat boek is een vie romancée, zoals Arthur van Schendel ze over Shakespeare en Verlaine schreef, en Arnon Grunberg over zichzelf. Een merkwaardig genre dat koren op de molen zou moeten zijn voor iedereen die het onderscheid tussen fictie en non-fictie verwerpt. Quod non en dat moet te denken geven: zonder de ware werkelijkheid verliest literatuur haar bekoring.

Bruce Duffys boek werd bij verschijning uitbundig geprezen. In het programma De Verbeelding komt hij aan het woord, onderbroken door citaten uit zijn werk en dat van Wittgenstein. Duffy vertelt hoe hij als student Engels een cursus volgde over Wittgenstein. ,,Het enige wat mij bijbleef van die cursus was de beroemde slotzin van de Tractatus: Van dat, waarover niet kan worden gesproken, moet men zwijgen.'' Deze zin valt alleen te begrijpen in het licht van de theorie over taal die Wittgenstein in de Tractatus ontvouwt. Duffy beschouwt hem echter als 'de sleutel' tot het werk. Dergelijke opmerkingen bevestigen het vermoeden, reeds gewekt door miskleunen in zijn vie romancée, dat Duffy van Wittgensteins werk niet zoveel begrepen heeft.

Nu maken filosofen dergelijke verwijten vaak. 'Gezeur', zou men kunnen zeggen, 'die geromantiseerde biografie is er toch niets minder om?' Dat zou zo kunnen zijn, ware het niet dat zijn onbegrip de aanleiding om het boek te schrijven onbegrijpelijk maakt. Men komt vaak de opvatting tegen dat het leven van een artiest licht werpt op het werk. Dat is soms het geval, maar het tegenovergestelde is altijd waar. Zonder zijn schilderijen verschrompelt de afgesneden oorlel van Vincent van Gogh tot een door Mike Tyson uitgespuugd stukje kraakbeen.

Zijn leven krijgt betekenis door zijn werk. Als Wittgensteins filosofie waardeloos zou zijn geweest, zouden zijn nukken en grillen en zijn door het minste of geringste opgewekte morele verontwaardiging belachelijk en wellicht zelfs zielig gevonden worden. Alleen als men hem beschouwt als een belangrijk filosoof kan men in zijn gedrag de uitingen zien van een genie en niet van een door zichzelf geobsedeerde persoonlijkheid.

Duffy zegt in het interview: ,,De Tractatus laat zich lezen als een gedicht.'' Dat klinkt mooi tot men bedenkt dat daarmee ook zijn beweegreden om de vie romancée te schrijven even raadselachtig wordt als de Tractatus voor hem is.

De makers van het programma delen Duffys opvatting. Fragmenten uit Wittgenstein's werk worden voorgelezen als gedichten. Het programma zal daarom vooral die luisteraars aanspreken die zich, net als Duffy, van de plicht hebben ontslagen Wittgensteins werk te proberen te begrijpen. Of Wittgenstein Duffys boek en dit programma zou betreuren valt niet te zeggen. Hij zou het afkeuren, maar tegelijkertijd alle aanleiding geven om zoiets te maken. Dat is uiteindelijk een tweespalt die iets zegt over zijn werk en zijn leven.

De verbeelding, Radio 5, 21.00-21.30u.