NIEUWSSELECTIE  
  KORTE BERICHTEN  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

HET IS EEN BIZAR gedachtengoed dat de cybersekte Heaven's Gate koesterde. De 39 sekteleden die vorige week dood werden aangetroffen in een villa bij San Diego kunnen het niet meer navertellen, maar uit hun nagelaten geschriften en Internetpagina's spreekt een mengeling van gerichtheid op het hogere, fatale wereldvreemdheid, seksuele frustraties en fascinatie voor het soort wetenschap dat meestal sciencefiction wordt genoemd. De nuchtere toeschouwer schudt het hoofd en vraagt zich af wat die mensen bezielt en of het misschien te voorkomen was geweest.

Wie de collectieve zelfmoorden van de laatste twintig jaar aan zich voorbij laat trekken, ziet een huiveringwekkende stoet slachtoffers. In 1978 brachten in Guyana 912 volgelingen van Jim Jones zichzelf en elkaar om. In 1993 volgde de dood van 74 Branch Davidians in Waco. Deze volgelingen van David Koresh vonden de dood in een vuurzee die misschien wel en misschien niet door de sekte zelf was aangestoken. In 1994 en 1995 stierven bij verschillende zelfmoordacties in Frankrijk, Zwitserland en Canada 69 leden van de 'Sekte van de Zonnetempel' onder leiding van de homeopaat Luc Jouret. En nu dus de 39 doden van Heaven's Gate, de beweging die onder leiding van de gewezen muziekleraar Marshall Applewhite het aardse bestaan achter zich liet. Het zijn te weinig gevallen om van een trend te spreken, maar het zijn er genoeg om naar gemeenschappelijke verklaringen te zoeken. Essentieel in het bestaan van deze extreme sekten zijn twee dingen: het ideaal en het isolement.

HET IDEAAL kan variëren van persoonlijke groei door strikte ascese tot de redding van een dreigende wereldcatastrofe door buitenaardse wezens. In alle gevallen is het een ideaal met een totalitair karakter, een ideaal dat het gehele leven van de sekteleden beheerst, dat een verlossing of op zijn minst een beloning belooft en dat in de gewone samenleving niet voorradig is. In een tijd waarin traditionele godsdiensten en ideologieën aan betekenis verliezen, hebben wankele naturen meer kans in een spiritueel vacuüm te belanden en zijn ze wellicht ook eerder geneigd hun leven geheel in te richten naar een heilsboodschap die een simpele uitweg uit de verwarring biedt.

Sekteleden gaan daarin veel verder dan de leden van reguliere kerkgenootschappen, maar veel elementen in hun opvattingen en geloofspraktijken zijn in de een of andere vorm ook in de geaccepteerde wereldgodsdiensten terug te vinden: een dreigende apocalyps, voortbestaan na de dood, ascese, boetedoening, het idee uitverkoren te zijn. Zelfs voor de rituele zelfmoorden zijn parallellen te vinden: zelfopoffering en martelaarschap zijn in de rooms-katholieke kerk al menigmaal met een heiligverklaring beloond. En wie nog verder teruggaat, ontdekt al snel dat de meeste wereldgodsdiensten, het christendom incluis, als een sekte zijn begonnen.

DAT NEEMT niet weg dat tussen wereldgodsdiensten en sekten een belangrijk verschil bestaat: in een godsdienst word je geboren, voor een sekte kies je in het algemeen. Een godsdienst moet zijn ledenbestand op peil houden met mensen die uit zichzelf waarschijnlijk niet voor dat geloof gekozen zouden hebben. Dat dwingt tot een reële toon, tot een praktijk die niet te ver van het gewone leven af staat en tot normen die niet te zeer van die van de samenleving als geheel afwijken. Een sekte kan zich veel meer permitteren; de leden zijn vrijwillig lid geworden en zijn tot veel meer bereid. Maar omdat de verleidingen van de gewone wereld sterk kunnen zijn, kiezen de meest extreme sekten voor het isolement. Vroeger door autarkische landbouwgemeenschappen op te zetten - de uitgestrekte leegten van de Verenigde Staten vormden daarvoor een vruchtbare voedingsbodem - tegenwoordig door het contact met de wereld via Cyberspace te laten verlopen. Charismatische leiders zijn in deze extreme varianten noodzakelijk; aan zichzelf overgelaten zouden de sekteleden misschien toch gaan twijfelen.

Bezorgdheid over sekten is lang niet altijd terecht. Aanhangers van de pinkstergemeente of de Jehova's getuigen zijn in de regel goede staatsburgers met een onberispelijke levenswandel. Hun zendingswerk in Zuidamerikaanse landen heeft daar veel ten goede gekeerd. Drankmisbruik wordt bestreden, de positie van vrouwen verbetert, het gebruik van geweld neemt af.

HET LIDMAATSCHAP van sektes als die van Jones, Koresh en Applewhite is van een andere orde. Hier regeerden verblinding en bewustzijnsvernauwing. Wie dergelijke uitwassen wil tegengaan kan ze niet bestrijden, maar moet ze zien te voorkomen. Kerkgenootschappen, politieke partijen en andere ideologische bewegingen kunnen daaraan bijdragen door te doen waarvoor ze in het leven zijn geroepen: het ontwerpen van inspirerende perspectieven. Alleen zo kan de spirituele leegte waarin het sektarische ideaal gedijt worden ingeperkt.

Overheden kunnen op een andere wijze de sektarische verblinding helpen voorkomen. Het vermogen tot onafhankelijk denken en het bezit van kritische zin zijn effectieve wapens tegen de verleiding van het sektarische isolement. Goed onderwijs en de bevordering van een open samenleving zijn de middelen om dat te bereiken. Redenen temeer om daar geld en aandacht aan te besteden.