Dossier Kok / Van Aartsen

Nieuws

Wim Kok

Jozias van Aartsen

Buitenlands beleid

Documenten

Links

Door een onzer redacteuren
DEN HAAG, 28 OKT. Premier Kok heeft, naar eigen zeggen, ten minste een week verborgen gehouden voor minister van Van Aartsen (Buitenlandse Zaken) dat niet de officiële Nederlandse kandidaat Jan Pronk, maar ex-premier Ruud Lubbers hoge ogen gooide als Hoge Commissaris voor de Vluchtelingen bij de Verenigde Naties.

"De minister kiest ervoor hierop voorlopig niet te reageren", aldus een woordvoerder van Van Aartsen na Koks mededelingen op zijn persconferentie gisteren. De minister is op dienstreis op de Nederlandse Antillen. Deze laatste aanwijzing voor mogelijke fricties tussen Kok en Van Aartsen komt na een verzoening tussen beiden op 8 oktober. Nadat Kok toen openlijk Van Aartsens uitspraken over Joegoslavië had veroordeeld, waren beiden in een persoonlijk gesprek nagegaan of zij in onderling vertrouwen in één kabinet verder konden, en kwamen tot een positieve conclusie.

Kok liet gisteren weten dat hij Van Aartsen niet op de hoogte heeft gesteld van de inhoud van een telefoontje van Kofi Annan, de secretaris-generaal van de Verenigde Naties, op 13 oktober. Annan deed daarin de verrassende mededeling dat niet Pronk maar Lubbers de voorkeur had voor de hoge VN-post. Kok bevond zich op dat moment samen met Van Aartsen op een Europese top in Biarritz.

De minister hoorde, voor zover bekend, voor het eerst over de voorkeur voor Lubbers op vrijdag 20 oktober. Kofi Annan kon toen Kok, die zich in Korea bevond, telefonisch niet bereiken en belde daarom Van Aartsen.

Dat hij Van Aartsen niet zelf op de hoogte stelde, hing, aldus Kok, onder andere samen met de vrees dat de naam Lubbers zou uitlekken. "Als iedereen één ander in vertrouwen neemt", aldus de premier, lekken dingen vaak uit. En uitlekken had de kansen van Lubbers niet bevorderd. Er dreigde een 'nachtmerriescenario' waarbij niet alleen niet de officiële kandidaat Pronk tot Hoge Commissaris was benoemd, maar zelfs in het geheel geen Nederlander. Inmiddels gingen na 13 oktober Kok zelf, en ook de door Van Aartsen geleide Nederlandse diplomatie voort met het bevorderen van de kandidatuur van Pronk. In politiek Den Haag wordt erop gezinspeeld dat Van Aartsen mogelijk een andere lezing heeft van de gebeurtenissen.

Het conflict eerder deze maand tussen Kok en Van Aartsen had betrekking op het in de openbaarheid brengen door Van Aartsen van binnen de Europese Unie levende inzichten over Joegoslavië. Kok achtte dat niet opportuun. Gisteren zond het kabinet Lubbers een felicitatietelegram, waarin het Lubbers "alle succes en voldoening toewenst in de uitoefening van dit hoge ambt".

Niemand belde met niemand

Premier Koks felicitatie is recht hartelijk, maar de raadselen rond Lubbers' VN-benoeming zijn nog niet opgelost.

Door onze redacteuren RAYMOND VAN DEN BOOGAARD en FLORIS VAN STRAATEN

DEN HAAG, 28 OKT. Een uur nadat premier Kok op 13 oktober heeft gehoord dat wellicht niet Jan Pronk, de officiële Nederlandse kandidaat, maar de uit het niets opgedoken ex-premier Ruud Lubbers hoge ogen gooit als Hoge Commissaris voor de Vluchtelingen, gaat Kok eigenhandig weer aan de slag voor Pronk.

Om tien uur 's ochtends had Kofi Annan, de secretaris-generaal van de VN, Kok telefonisch laten weten dat er problemen waren met het 'draagvlak' voor Pronk, en de naam Lubbers genoemd. Om elf uur ontvangt Kok uit Den Haag een mededeling van de Japanse ambassadeur, dat zijn land 'geen bezwaren' heeft tegen Pronk. IJlings belt Kok Kofi Annan op. Als Japan het probleem is, luidt Koks boodschap, dan is er geen vuiltje aan de lucht: Tokio is met Pronk akkoord.

"Om de kandidatuur van Pronk tot het eind toe kansrijk te doen zijn", heeft Kok zo gehandeld, zei hij gisteren op zijn persconferentie. Om dezelfde reden ziet Kok er op 13 oktober van af om minister van Buitenlandse Zaken Van Aartsen, die zich op dat moment samen met hem in Biarritz bevindt, van de laatste ontwikkelingen en het opduiken van de naam Lubbers op de hoogte te stellen. Van Aartsen hoort er pas een week later van, van Kofi Annan zelf.

Als iedereen één ander in vertrouwen neemt, ligt zoiets binnen de kortste keren op straat, motiveerde de premier gisteren op de televisie zijn zwijgzaamheid richting de minister. En dan: het leek nog lang niet zeker dat Pronk al definitief bij de VN was afgeserveerd. Kofi Annan had niet duidelijk laten weten, waar de problemen met het draagvlak lagen - bij de landen of binnen de vluchtelingenorganisatie UNHCR zelf. Het zou ook 'een verkeerd signaal' geweest zijn als de Nederlandse regering de indruk had gewekt haar officiële kandidaat te laten vallen. Uitlekken had, zegt Kok, een 'nachtmerriescenario' naderbij gebracht, waarbij Pronk noch een andere Nederlander benoemd zou zijn.

Waar Kok en de Nederlandse diplomatie dus vlijtig voortgaan Pronks kandidatuur te bevorderen, zijn er met Lubbers in het geheel geen contacten. Op zondag 22 oktober licht Kofi Annan Kok in, dat het definitief Lubbers wordt. Op 23 oktober belt Kofi Annan Pronk op, om te zeggen dat hij het - ondanks zijn grote kwaliteiten - niet wordt. En pas op dinsdag 24 oktober - de toekomstige Hoge Commissaris staat dan als het ware met één been in het vliegtuig naar New York - belt Kok pas met Lubbers. Lubbers had, verklaarde hij eerder, Kofi Annan beloofd niet zelf Kok te bellen.

De vraag waar Lubbers' verrassende kandidatuur vandaan kwam, wordt door de tot nu toe beschikbare gegevens geenszins beantwoord. Kok zegt op 21 augustus en 6 september nog van Kofi Annan te hebben vernomen, dat Pronks kansen goed waren. Kok was zich er niet van bewust dat Lubbers nog aspiraties in de richting van een hoog ambt koesterde. 'Een telefoontje had dan toch voor de hand gelegen', aldus de premier gisteren enigszins kregelig. Lubbers heeft zelf overigens verklaard dat Kofi Annans aanzoek voor hem een verrassing was.

Kok en de andere betrokkenen zijn niet gehouden om over de keuze van Kofi Annan verantwoording af te leggen. De voordracht van een Hoge Commissaris bij de Algemene vergadering van de VN is immers een exclusief voorrecht van de secretaris-generaal van de Verenigde Naties. Dus haast Kok zich sinds dinsdag j.l. om Lubbers uitvoerig te prijzen en de ex-premier alsnog als onze hoogste man bij de VN te omarmen.

"Het was in een aantal opzichten slikken, maar het eindresultaat mag er zijn", vatte Kok gisteren samen. Het gelukstelegram dat hij gisteren aan 'Beste Ruud' stuurde, is één van de warmste uit de Nederlandse politieke geschiedenis. En doet bijna vergeten dat er ooit een andere kandidaat is geweest.