DEN HAAG, 4 FEBR. De stem van PvdA-parlementariër Henk Vos buldert door de telefoon. ,,Hoe kan de Algemene Rekenkamer nou weten wat er op die banden stond? Ze waren toch geheim?''

Het gaat om een ogenschijnlijk detail uit de historie van het 'dossier techno-lease', maar diverse betrokkenen volgen de kwestie al een jaar vol argwaan. Omstreeks februari vorig jaar werden in opdracht van Vos, voorzitter van de Kamercommissie Economische Zaken, geluidsbanden gewist die volgens de Rekenkamer konden bewijzen of de Tweede Kamer juni 1994 correct was ingelicht over voorspelde fiscale kosten van de Fokker-technolease. Onder meer minister van Sociale Zaken Bert de Vries kreeg na afloop van die vergadering het signaal dat de Kamer daarover niet was geïnformeerd. Nochtans waren er op Financiën ambtelijke berekeningen voorhanden die uitkwamen op 770 miljoen gulden niet door Rabobank betaald belastinggeld voor een transactie die Fokker 411 miljoen gulden opleverde.

Dat de Rekenkamer de banden twee jaar geleden op het spoor kwam was een toeval in een project dat zich als een thriller ontwikkelde. Onderzoeker Harry Kramer, beaamt een woordvoerder van de Rekenkamer, kreeg begin 1995 bij het inventariseren van het archief van Economische Zaken van een ambtenaar van dit departement te horen dat er ,,bandopnamen waren van het overleg tussen het kabinet en de Kamer over Fokker''. De secretaris van de Rekenkamer, Tobias Witteveen (oud-griffier van de Tweede Kamer), schreef daarop een vriendschappelijk briefje aan Vos ('Beste Henk') in diens functie van voorzitter van de Kamercommissie EZ. Vraag was of de Rekenkamer de betreffende banden mocht afluisteren om feiten te verifiëren. Het was de voorbode van een incidentrijke geschiedenis.

Na een negatief advies van Vos wees het presidium van de Tweede Kamer het voorstel van de Rekenkamer zomer 1995 af. Toenmalig Kamervoorzitter Wim Deetman meende dat de Rekenkamer voldoende bevoegdheden heeft op de departementen materiaal te vinden. Ook lag op het bureau van Deetman een advies van zijn griffier die meende dat de Comptabiliteitswet niet voorziet in het verstrekken aan derden van vertrouwelijk verkregen informatie. Anders bestond het gevaar, vond de griffier, dat bewindslieden in de toekomst de Kamer minder snel achter gesloten deuren zouden informeren.

Dit hoofdstuk leek gesloten, de research van de Rekenkamer ging voort. Tussen de departementen van Financiën en EZ en de onderzoekers - naast Kramer Luuk Krijnen en Govert Mellink - ontstond al snel ongemak. Medewerkers van de Rekenkamer zijn het gewend met scepsis op ministeries te worden begroet. ,,Meermalen'', schreef de Rekenkamer twee maanden geleden aan het parlement, ,,werd archiefmateriaal ontdekt waarvan het bestaan in eerste instantie was ontkend''. Het deed zich vooral bij EZ voor, waar grote angst bestond dat door het onderzoek vertrouwelijke bedrijfsgegevens naar buiten zouden komen. Secretaris-generaal Ad Geelhoed van EZ kon het bloed van onderzoeker Kramer wel drinken, zo was soms op de gangen van het departement te horen.

Ook met Financiën werden de verhoudingen allengs slechter. Lagere ambtenaren op het departement juichten het toe dat de Rekenkamer zich in de technolease vastbeet. Reeksen ambtelijke adviezen, waarin de fiscale constructie als 'te duur' en 'niet Brussel-proof' was afgewezen, waren door de politieke leiding van het departement genegeerd. Ondershands wilden ambtenaren de onderzoekers graag ter wille zijn. Zo wezen zij erop dat in het archief van de inspectie Belastingdienst Grote Ondernemingen in Amsterdam een schat aan informatie over de Philips- en Fokker-technolease was te vinden. Maar toen de onderzoekers er bij de ambtelijke en politieke top van het ministerie om vroegen, kregen ze nul op het rekest. Ook na ,,herhaaldelijk'' aandringen werden de documenten geweigerd, meldde de Rekenkamer twee maanden geleden het parlement.

Zo stonden de verhoudingen al ongebruikelijk op scherp toen de laatste fase van het onderzoek aanbrak - de ruimte voor gedachten aan bizarre complotten was wederzijds geschapen. In december 1995 rondden de onderzoekers hun werk af, net in een periode dat nieuwe rampberichten over Fokker verschenen: de Duitse moeder Dasa dreigde haar lovebaby kort na ommekomst alweer af te stoten. De gevonden feiten over de technolease uit 1994 konden na publikatie de onderhandelingen met Dasa onmogelijk gunstig beïnvloeden, stelde presidiumlid Saskia Stuiveling vast. Zij nam de honeurs waar voor president Henk Koning die met wintersport was en besloot in de pen te kruipen. Op 19 januari 1996 schreef ze premier Kok en gaf ,,in essentie aan welke onderwerpen de Rekenkamer kritisch aan de orde zou stellen'', aldus het (openbare) eindrapport van oktober vorig jaar. Eén van die onderwerpen was de informatievoorziening aan de Kamer.

Binnen vijf dagen was ook de Kamercommissie voor de Rijksuitgaven, geleid door Konings partijgenoot Jos van Rey (VVD), ineens weer actief. Op 24 januari heropende zij de discussie over het verstrekken van geheime bandopnamen aan de Rekenkamer. De commissie meende dat de Comptabiliteitswet het wèl mogelijk maakte de tl-tapes, zoals ze worden genoemd, aan de Rekenkamer ter beschikking te stellen. De voorzitter van de Kamercommissie Financiën, Gerrit Ybema (D66), had een zelfde opvatting: ,,De Rekenkamer weet goed om te gaan met het dilemma van de vertrouwelijkheid.'' Het presidium van de Tweede Kamer werd gevraagd de zaak opnieuw ter discussie te stellen.

De Kamer is een bureaucratie als vele anderen, dus werd een extra adviesronde ingelast. Het presidium vroeg andermaal naar het oordeel van de Kamercommissie EZ en stelde een zelfde vraag aan de Kamercommissie Werkwijze, die op 7 februari bijeenkwam en zich opnieuw vond in het standpunt dat bandopnamen van vertrouwelijk overleg niet kunnen worden afgestaan.

Over de rest van de historie lopen de lezingen ernstig uiteen. Bij brief van 17 februari deelde de commissie EZ mee dat zij niet alleen haar standpunt handhaafde maar ook dat de commissie, los van afwijkende opvattingen in de Kamer, zelfstandig had besloten ,,de in haar bezit zijnde geluidsbanden van vertrouwelijk overleg te wissen''. De Rekenkamer kon fluiten naar de tl-tapes.

Waarom moest dat ineens? ,,De griffier van de commissie heeft de banden gewist en die handelde in mijn opdracht'', zegt Henk Vos, net als Wim Kok oud-FNV-bestuurder en in de Kamer een van de vurigste pleitbezorgers van de technolease bij Philips en Fokker. ,,Mijn opvatting is dat vertrouwelijke gesprekken niet met terugwerkende kracht openbaar kunnen worden gemaakt. Zelfs de paus van Rome praat mij dat niet uit het hoofd. Het feit dat ze er niet meer zijn, maakt niks uit. De Rekenkamer had ze toch nooit gekregen, dat had de Kamer in 1995 al besloten.''

Dat besluit stond echter opnieuw ter discussie. ,,Maar de Kamercommissie EZ heeft opnieuw het oude standpunt ingenomen'', zegt Vos. ,,Verder heb ik met geen commissie iets te maken. Het waren ónze banden.''

De instemming van de commissie EZ waarop Vos zijn wis-actie baseert, komt echter niet terug in het besluitenlijstje van de betreffende vergadering. ,,Ik kan mij geen consultatie in de commissie EZ herinneren'', zegt Leen van Dijke fractievoorzitter van de RPF. ,,Ik ben uitermate verbolgen dat de banden zijn vernietigd'', aldus Gerrit de Jong (CDA). ,,Ik had ze wel willen afstaan voor onderzoek.'' Hella Voûte-Droste (VVD) kan zich echter herinneren dat ,,niemand Vos tegensprak'' toen het onderwerp aan de orde kwam maar is zij ,,er achteraf niet gelukkig mee. We hadden de banden moeten afstaan voor onderzoek zodat een onafhankelijke instantie kon controleren of de Tweede Kamer voldoende is ingelicht''.

Vos zegt evenwel dat ook toenmalig Kamervoorzitter Deetman zijn vernietiging van de tl-tapes steunde. Deetman weerspreekt dat: ,,Het wissen van de banden is de verantwoordelijkheid van de commissie EZ.''

Toen de banden vernietigd bleken te zijn, kon men zich bij de Rekenkamer moeilijk aan de indruk onttrekken dat Vos, die tijdens de steunacties aan Philips en Fokker kind aan huis was op het ministerie van EZ, onderdeel was geworden van de obstructietactiek van de twee departementen. Maar ook aan de andere kant werden de complottheorieën steeds heftiger. Vos zag in een recente publikatie in NRC Handelsblad over technolease (,,kloteverhaal, klopt niks van, meer zeg ik niet'') de sturende hand van ,,Rekenkamer-figuren die niet eens kunnen rekenen'' en zich alleen het gemak van wijsheid-achteraf permitteren: ,,Wat was de reactie geweest als Philips werkelijk op de fles was gegaan? Dàn had je pas gedonder gehad!''Na de affaire met de tl-tapes, die in stilte verliep, was een openbare confrontatie met het kabinet onvermijdelijk. President Koning voelde zich ongemakkelijk bij de forse kritiek van de departementen. Totdat hij 24 augustus vorig jaar in Leiden op een reünie van het eerste kabinet-Van Agt (1977-1981) Marius van Amelsvoort tegen het lijf liep. In een genoeglijk onderhoud van oude 'strijdmakkers' bevestigde de oud-staatssecretaris het hele verhaal - Koning besloot zich schrap te zetten.

Het was nodig. Eindeloos veel tijd ging verloren aan overleg met het kabinet over publikatie van het rapport en de mate waarin dat openbaar kon. Pas oktober vorig jaar, negen maanden nadat het rapport af was, kon het stuk naar buiten. Minister Hans Wijers (EZ) en staatssecretaris Willem Vermeend (Financiën) veegden er de vloer mee aan. Vol fouten, betwistbare aanbevelingen en politiek geladen conclusies stond het rapport, vonden de bewindslieden. De ,,overtuiging'' van de Rekenkamer dat de Kamer onvolledig over de Fokker-deal was geïnformeerd noemde de minister ,,kwalijk en eigenaardig'' nu het bewijsmateriaal daarvoor ontbrak. Het zout had niet dieper in de wonden gestrooid kunnen worden.

De meeste Kamerfracties neigden er de laatste dagen toch toe een nader onderzoek te vragen naar de Rabo/Philips-technolease aan de Rekenkamer. Vanmiddag zouden de betrokken parlementariërs daarover een knoop doorhakken.

NRC Handelsblad, 4 februari 1997