Het gordijn valt

De opheffing van het bordeelverbod treft vooral buitenlandse vrouwen. Nu worden zij nog gedoogd, straks worden zij onzichtbaar.

Yasha Lange

AFRIKAANSE vrouwen op het plein rond de Oude Kerk, Oost-Europese meisjes in de Dolle Begijnensteeg, Aziatische vrouwen in de Bloedstraat en Latijns-Amerikaanse prostituees in de Monnikenstraat. Het is multicultureel, op de Amsterdamse Wallen.

Hey you, come, I make it very nice for you! Ze is 22, zegt ze, en komt uit Ghana. Only 35 guilders. Nederlands spreekt ze niet, ze woont drie jaar in Amsterdam. Ze werkt zes dagen per week, acht uur per nacht. Now, what do you want darling? You want to fuck? De prijs daalt tot 25 gulden.

Even verderop: een blond meisje, blauwe ogen. ,,Vijfenzeventig. Pijpen of neuken'', zegt ze in het Nederlands. Ze komt uit de Oekraïne en is een paar maanden in Nederland, vertelt ze in gebrekkig Duits. Legaal? Ze kijkt boos. Het gordijn gaat dicht.

Achter het gordijn gaat een droeve wereld schuil. Vrouwenhandel, gedwongen prostitutie, minderjarige meisjes, beroerde werkomstandigheden. En niet alleen achter de ramen of in de clubs. Ook (of: juist ook) in de 06-circuits en de huiskamerprostitutie werken veel buitenlandse vrouwen. Volgens schattingen komt tweederde van de prostituees uit het buitenland. Meer dan de helft komt van buiten Europa. Velen zijn illegaal. Ze werken in het grijze circuit of met een vals paspoort.

,,Noem me maar Rosa'', zegt een dikke Latijns-Amerikaanse vrouw. Vijftien jaar geleden kwam ze naar Nederland. Een vriendin had haar verteld dat zij hier geld kon verdienen. Rosa werkte af en aan in de prostitutie. ,,Ik ben niet zo mooi als vroeger, maar ik verdien nog steeds goed hoor. Vaste klanten weten wat ik kan doen'', verzekert ze. Ze laat haar Nederlandse paspoort zien. ,,Eerst was ik illegaal, maar al zes jaar niet meer.''

Volgens Freek Salm, Wallenmanager in Amsterdam, weten de meeste vrouwen waarvoor zij hier komen. Alleen over de werkomstandigheden wordt van tevoren niets verteld: hun paspoort wordt afgenomen, ze moeten tienduizenden guldens terugbetalen aan de mensenhandelaren en voelen deze 'fictieve schuld' als een verplichting. En dan zijn er verhalen over geweld, zowel tegen de meisjes als tegen hun familie in het thuisland. En de angst dat de familie wordt ingelicht over hun werk. De compromitterende foto's zijn al gemaakt. Afrikaanse vrouwen worden met voodoo-bezweringen onder de duim gehouden.

Hoeveel vrouwen gedwongen werken en hoeveel vrijwillig, is niet te zeggen. Wel dat vooral Afrikaanse en Oost-Europese meisjes verhandeld en gedwongen worden. ,,Ik hoor zo veel verhalen over uitbuiting, het komt allemaal op hetzelfde neer'', zegt GG&GD-vertrouwensvrouw Thérèse van der Helm. Haar team heeft jaarlijks contact met honderden vrouwen. Een Pools meisje werd in elkaar gemept door haar vriend die haar vertelde twintigduizend gulden te hebben betaald voor een vergunning zodat zij hier een jaar kan werken. Van der Helm: ,,Belachelijk! Een vergunning aanvragen kost 125 gulden. De behandeling duurt soms bijna een jaar en in die tijd kon zo'n meisje hier werken. Maar als ik dat probeer uit te leggen, gelooft ze mij niet. De waarheid beangstigt haar: want wat dan?''

Naar de politie stappen is voor deze vrouwen geen alternatief. Die is corrupt in het thuisland en dat zal in Nederland wel net zo zijn. En ook: als illegale naar de politie stappen betekent dat je Nederland wordt uitgezet.

In de jaren zeventig kwamen de vrouwen uit Thailand en de Filippijnen. Begin jaren tachtig namen vrouwen uit Midden- en Zuid-Amerika plaats achter de ramen, gevolgd door vrouwen uit Afrika (vooral Ghana en Nigeria). En na 1989 kwamen er enorm veel prostituees uit Centraal- en Oost-Europa. Vorig jaar was in Amsterdam ruim eenderde van de prostituees afkomstig uit Tsjechië, Slowakije, Polen, Bulgarije, Rusland.

Die stromingen veranderen snel. Een wetswijziging heeft invloed, zo bleek bijvoorbeeld in Amsterdam. Tot eind vorig jaar werden Oost-Europese vrouwen zonder verblijfsstatus gedoogd, omdat ze aanspraak zouden kunnen maken op een verdrag. Toen dat volgens de gemeente niet langer opging, kelderde het aantal Oost-Europese prostituees in korte tijd naar een paar procent.

Zijn ze uit de prostitutie verdwenen? Vrijwel zeker niet. Buitenlandse prostituees zijn mobiel. Uit onderzoek van de GG&GD blijkt dat zij bijna altijd al in andere landen of in andere steden in Nederland hebben gewerkt. De houding van de lokale autoriteiten kan een reden voor verhuizing zijn. Het kan ook zijn dat de handelaar de hete adem van de politie voelt en de meisjes overplaatst naar een regio waar minder streng op illegaliteit wordt gecontroleerd. Of de vrouwen en pooiers denken simpelweg dat er ergens anders meer geld te verdienen valt. Van der Helm: ,,Bij een onderzoek in Frankfurt kwam ik allerlei bekende gezichten tegen. Hé Thérèse, mammie, riepen ze naar me.''

Achter die migratiestromen zitten geoliede criminele organisaties, concludeert de politiële beleids- en adviesgroep mensenhandel (PBAM), een overleggroep van politie en justitie. Die organisaties zoeken de mazen van de wet op. Wordt een route opgerold, dan begint gewoon de volgende. Want de vraag naar vrouwen blijft.

De omvang van het 'fenomeen vrouwenhandel' is niet goed vast te stellen; er lopen wel meer politieonderzoeken dan een aantal jaren geleden, maar de informatievoorziening is nog versplinterd, het verschijnsel uitroeien lijkt onmogelijk. ,,Er wordt aan gewerkt en er moet nog harder aan gewerkt worden. We zullen meer moeten jagen, zeker als er nieuwe illegaliteit ontstaat na de opheffing van het bordeelverbod'', zegt hoofdcommissaris Jan Wilzing, verantwoordelijk voor mensenhandel.

De opheffing van het bordeelverbod zal namelijk grote gevolgen hebben voor buitenlandse vrouwen. Er zal strenger gecontroleerd worden en bordeelhouders zullen eerder illegale meisjes weigeren uit angst hun vergunning te verliezen. De vrouwen zullen noodgedwongen ondergronds gaan. Zij worden onzichtbaar.

Maar voor Salm en Wilzing is dit geen reden om tegen de opheffing van het bordeelverbod te zijn. Integendeel. Wilzing vindt het cruciaal dat de bordeeleigenaar verantwoordelijk wordt gesteld voor zijn personeel. Illegale vrouwen? Vergunning kwijt. Salm kent de Amsterdamse situatie als zijn broekzak: door de gedoogbeschikking is er meer zicht op de branche. Legaliseren dus, en niet langer proberen prostitutie tegen te gaan, vindt hij. ,,En de illegale meisjes moet een alternatief geboden worden als ze aangifte doen. Niet van 'bedankt en het land uit' maar bijvoorbeeld een regeling dat ze hier tijdelijk kunnen blijven. Want zonder aangiftes geen zaak.''