Riskante heldere luchtmassa's

Wie te lang in de zon zit, loopt risico's. De zonshoogte is bepalend voor de schade die het 'UVB' aan de huid kan toebrengen.

Harry Otten

DE REISBUREAUS beleven in deze tijd van het jaar drukke tijden. Na de winter, waarin de zon vaak verstek laat gaan, vertrouwen veel Nederlanders niet op de Hollandse zomer en boeken een vakantie naar zonzekere bestemmingen. Eenmaal daar aangekomen zijn ze geneigd zich minder sterk te beschermen dan noodzakelijk is. Langdurige blootstelling aan de zon kan grote schade aanrichten. Wat is er met dat zonlicht aan de hand?

Het witte zonlicht zoals we dat zien, bestaat uit een groot aantal kleuren, uiteenlopend van rood tot violet. Ze vormen het zichtbare spectrum. Doordat alle kleuren een iets verschillende brekingsindex hebben, worden de kleuren zichtbaar als het licht door weerkaatsing, bijvoorbeeld in regendruppels, uit elkaar wordt getrokken. We zien de kleuren dan in de regenboog terug. Buiten het rood zendt de zon ook nog infrarood licht uit dat voor warmte zorgt. Aan de andere kant van het spectrum vinden we voorbij het violet het ultraviolette licht. We spreken over UVA bij het licht dat het dichtst bij het zichtbare licht zit en over UVB, licht dat een stuk 'harder' is.

De hoeveelheid UVA is overal op de wereld ongeveer gelijk en heeft vooral invloed op de huidveroudering. Echt schadelijke gevolgen heeft UVA niet. UVB dringt in de huid door en kan ervoor zorgen dat de huid bruin wordt en vitamine D aanmaakt. Bij een overdaad aan UVB kan de huid echter ook ernstig beschadigd worden.

De hoeveelheid UVB is van een aantal factoren afhankelijk. Een element dat geen enkele rol speelt, is de temperatuur. Op een koele, zonnige dag verbrand je net zo snel, of sneller, als op een warme zonnige dag. Het belangrijkste is de zonshoogte. Hoe hoger de zon staat, hoe hoger het UVB-gehalte. Op 21 december is de zonshoogte op 52 graden noorderbreedte minder dan 15 graden. Op 21 juni komt de zon in Nederland op een hoogte van ruim 61 graden te staan. De hoeveelheid zonnestraling is dan meer dan drie keer zo hoog als in het midden van de winter.

Uiteraard houden wolken een deel van de zonnestraling tegen. Daarbij is een dun egaal wolkendek veel effectiever dan een paar verspreide stapelwolken. Hoe helderder de lucht is, des te meer straling er wordt doorgelaten. Het zicht speelt daarom ook een belangrijke rol. Vooral aan het eind van de lente en in het begin van de zomer hebben we vaak te maken met luchtmassa's uit de poolstreken. In deze zeer heldere lucht kan de UV- belasting zeer hoog zijn; doordat het niet erg warm is, verbrand je veel sneller dan je denkt. Bovendien is aan het begin van het zomerseizoen de huid nog niet gewend aan de zonnestraling.

Een groot deel van de schadelijke UV-straling wordt tegengehouden door de ozonlaag op ruim twintig kilometer boven de aarde. De dikte van deze laag is enigszins seizoensafhankelijk. Aan het eind van de winter op het zuidelijke halfrond en soms ook op het noordelijke halfrond is de hoeveelheid ozon rondom de poolstreken tijdelijk minder. Daar hebben we in de zomer niet mee te maken.

Enkele jaren geleden was er in de winter sprake van een lager ozongehalte boven Canada. Een aantal verontruste Canadezen reisde daarop naar Florida. Maar hun ozonbelasting was daar ongetwijfeld stukken hoger dan in het veel noordelijker Canada.

Ook mensen onderling reageren verschillend op UV. Een lichte huid verbrandt veel eerder dan een goed gebruinde huid. In weersverwachtingen wordt de UV-belasting aangegeven door de UV-index of door de zonkracht.*)

De hoeveelheid zon loopt in Nederland flink uiteen. In de kuststrook van Noord- en Zuid-Holland is het jaarlijks ongeveer 200 uur zonniger dan in Twente. In Den Helder schijnt de zon gemiddeld 1.581 uur per jaar, in Twente slechts 1.377 uur.

De klachten vroeger van bewoners van de Waddeneilanden, als weer eens in weersverwachtingen werd gezegd dat het daar een paar graden kouder zou zijn, waren niet helemaal ten onrechte. Op zichzelf was die toevoeging niet onjuist, maar de zon schijnt op de Waddeneilanden veel meer dan op het vasteland en in de zon is het voor het gevoel snel warmer.

De verschillen in zonneschijn ontstaan vooral in het voorjaar en de vroege zomer. Door het relatief koude Noordzeewater is de kuststrook wat koeler en vormen er zich minder gemakkelijk stapelwolken. Voor het overgrote deel van Nederland is mei de zonnigste maand van het jaar en december de somberste.

Een duidelijke trend in de zonneschijn is de afgelopen tientallen jaren niet aangetoond. Het betekent dat de Hollandse zomer van alles kan brengen, van dikke wolkenluchten tot dagenlang stralende zonneschijn. Een ieder die regelmatig een weekje in Nederland gaat fietsen, weet dat het met het Nederlandse weer helemaal niet zo slecht gesteld is. Het regenpak is veel minder vaak nodig dan gedacht en zonder gebruik van zonnebrandmiddelen verbranden armen en benen maar al te gemakkelijk. Misschien is zo'n Nederlands weekje ook wel veel leuker dan een groot hotel in een zonzekere bestemming.

*) Veel informatie over de gevoeligheid van verschillende huidtypen voor de zon is te lezen op Internet: www.kankerbestrijding.nl. In het dagelijkse weeroverzicht van NRC Handelsblad wordt in de zomermaanden voor drie verschillende huidtypes advies gegeven over het maximaal aantal minuten dat men per dag onbeschermd in de zon kan zitten.