Dossier Oost-Timor

Nieuws

VN-Interventie

Crisis

Achtergrond

Links

Moslimleider Wahid over Oost-Timor

Trots van Indonesië is aangetast

Moslimleider en presidentskandidaat Abdurrahman Wahid verwijt de internationale gemeenschap Indonesië oneerlijk te behandelen. 'Kritiek is zo gemakkelijk.'

Door onze redacteur WIM BRUMMELMAN

DEN HAAG, 8 SEPT. Het nakende verlies van Oost-Timor is voor Indonesië een bittere pil om te slikken. Maar misschien meer nog wordt de nationale trots gekwetst door de snijdende, buitenlandse kritiek op de lakse, zelfs medeplichtige houding van Indonesië tegenover het geweld in de voormalige Portugese kolonie. Ook Abdurrahman Wahid, de gematigde en vrijzinnige voorzitter van de Nahdlatul Ulama, met 20 tot 30 miljoen leden de grootste moslimorganisatie in Indonesië, ergert zich aan de beeldvorming. De Verenigde Naties, die het referendum over onafhankelijkheid organiseerden, hebben zich partijdig opgesteld, zegt hij. Dat Oost- Timor wordt overspoeld door een golf van geweld, is natuurlijk betreurenswaardig, maar was voorspelbaar; de aantijging dat het leger de milities steunt, is misleidend en beledigend, meent hij. "Het is geen gemakkelijke tijd voor Indonesië. We hebben vrienden nodig, geen landen die met de vinger naar ons wijzen. Zij die dat doen, zijn onze vijanden." Het is al ver na middernacht als de 59-jarige, zeer slechtziende Wahid de kamer in de residentie van de Indonesische ambassadeur in Den Haag wordt binnengeleid. De islamitische schriftgeleerde, die in Indonesische volksmond met 'Gus Dur' wordt aangesproken, heeft een met enkele uren vertraagde treinreis uit Parijs achter de rug. Daar heeft hij onder andere gesproken met de socialistische oud-premier Pierre Mauroy. Vanochtend om acht uur zat hij alweer aan de ontbijttafel met minister Jorritsma (Economische Zaken), later op de dag volgen ontmoetingen met VNO-NCW en met politici van CDA en PvdA. De gesprekken worden gedomineerd door de gebeurtenissen in Oost-Timor.

Bent u niet geschokt?

"Natuurlijk. Maar ook al zijn we geschokt, we zien nu consequenties van de wijze waarop het referendum in Oost-Timor is verlopen. We hebben daarvoor gewaarschuwd, maar daar werd niet naar geluisterd. Nu schreeuwt de internationale pers moord en brand."

Wat was er mis met het referendum?

"Al voor het referendum heb ik Downer (de Australische minister van Buitenlandse Zaken) gewaarschuwd: er zijn berichten dat het Australische en het Canadese personeel van UNAMET (de VN-missie in Oost- Timor) partij heeft gekozen en mensen aanspoort voor onafhankelijkheid te stemmen. Ik heb dat ook in een brief aan Martin (hoofd van de VN- missie) geschreven. Hij heeft niet gereageerd. Wat er nu gebeurt, is dat de (pro-Indonesische) milities hun diepe teleurstelling afreageren."

U zegt: het referendum is niet eerlijk verlopen. Betekent dit dat u de uitslag (78,5 procent voor onafhankelijkheid) niet accepteert?

"We waren er niet blij mee toen (president) Habibie het referendum aankondigde, en ook niet met de manier waarop het is georganiseerd (onder leiding van de VN), maar ik accepteerde het. Het is in Indonesië niet zoals in uw land: wij als oppositie moeten onze grenzen kennen. Ik accepteer ook de uitslag, hoewel die gemanipuleerd is. Ik vind dat we die nu eervol moeten uitvoeren. Maar daarom mogen we wel ons ongenoegen laten blijken. Het is nu ook een tijd om het leiderschap van Gusmão (de gisteren in Jakarta vrijgelaten Oost- Timorese onafhankelijkheidsleider) te testen. Zal hij zodanige garanties geven dat pro-Indonesische mensen zich kunnen verzoenen met een onafhankelijk Oost-Timor?" "Ik vind dat we onze relaties met Australië moeten bevriezen, tot dat de mensen (het UNAMET- personeel) weg zijn. Onze relatie met Oost-Timor moet in de toekomst op een laag pitje worden gezet. Geen uitwisseling van ambassadeurs, maar van zaakgelastigden. We moeten niet toestaan dat andere landen en China Oost-Timor gebruiken als uitkijkpost om Indonesië in de gaten te houden."

Functionarissen van de VN en het Rode Kruis, en ook bisschop Belo hebben gezegd dat de milities nauw samenwerken met de militairen, volgens een vooropgezet plan.

"Het is onzin om te zeggen dat de strijdkrachten een eenheid zijn. Ze zijn verdeeld, dat blijkt ook in Oost-Timor. Natuurlijk zijn er elementen in het leger die de milities steunen. Maar je mag niet zeggen dat hét leger het geweld stuurt. Wiranto (staf-chef en minister van Defensie) is oprecht als hij zegt een eind te willen maken aan het geweld, maar hij staat machteloos. De milities zijn te teleurgesteld. Degenen die zeggen dat het leger achter het geweld zit, moeten daarvoor bewijzen op tafel leggen."

Bisschop Belo is naar Australië gevlucht nadat zijn huis in brand werd gestoken. Hij weet heel goed waarover hij praat.

"Inderdaad, het huis van Belo is in brand gestoken. Maar door wie? Belo is mijn vriend. Gusmão is mijn vriend, ik heb hem in de gevangenis opgezocht. Vrienden blijven vrienden."

Vindt u dat Indonesië de komst van een internationale vredesmacht moet accepteren?

"Dat moeten Habibie en de Indonesische regering beslissen."

Maar wat vindt u?

"Ze kunnen komen. Ik vraag alleen maar dat de Australiërs er niet bij zijn. Voor hun eigen veiligheid. Maleisiërs, Thai, Vietnamezen kunnen deel uitmaken van een vredesmacht. Zij begrijpen onze gevoelens."

Voor de parlementsverkiezingen van afgelopen van juni voorspelde u dat uw Partij van het Nationale Ontwaken de grootste zou worden. U werd slechts derde, na de oppositiepartij van Megawati Soekarnoputri en de regeringspartij Golkar.

"Net als bij het referendum in Oost-Timor is bij de verkiezingen geknoeid. Van de 320.000 stembussen waren er 126.000 opengebroken. Maar ik hanteer hetzelfde principe: we moeten de uitslag accepteren."

Wie wordt in november de nieuwe president van Indonesië?

"Er zijn drie kandidaten: Megawati, Habibie en ikzelf".

U steunt toch Megawati?

"Ja, maar anderen, Amien Rais (leider van de tweede moslimorganisatie in Indonesië), hebben mij voorgedragen als presidentskandidaat namens de centrale as van islamitische partijen. Voor mij is het ook verwarrend. Ik ambieer de post niet. Ik had me willen terugtrekken, een boek schrijven. Maar ik kan Amien Rais er niet van weerhouden mijn naam te noemen. In Indonesië is het zo: je zoekt geen functie, maar als je een taak krijgt opgedragen, voer je die uit. Dat is geen kwestie van persoonlijke keuze. "

Er wordt altijd gesproken over de invloed van het leger. Zou u staf- chef Wiranto tot uw vice-president willen benoemen?

"Politiek is de kunst van het haalbare. Ik sluit het niet uit, maar ik geef de voorkeur aan een burger. "

Het is al bijna half drie als medewerkers van Wahid voorzichtig manen het gesprek te beëindigen. Wahid zelf toont geen tekenen van vermoeidheid. "Ik praat graag vrijuit. Dit is misschien de laatste keer dat ik Nederland als burger bezoek. De volgende keer zit ik misschien opgesloten in de protocollaire regels die bij het ambt van president behoren", zegt hij.