Dossier Multiculturele Samenleving

Artikel Paul Scheffer

Reacties

Politieke discussie

Hoe staat het in het buitenland?

Discussie

Een artikel van Paul Scheffer heeft een discussie op gang gebracht over 'het multiculturele drama' in Nederland. Hoe verloopt de integratie van immigranten in het buitenland?

Door onze correspondent MICHÈLE DE WAARD

BERLIJN, 29 MAART. Welkom voelden de Berlijnse voetballers zich niet in Oost-Duitsland. De laatste keer dat de spelers in Cottbus waren, werden ze door rechts-radicalen met stenen bekogeld. "We zijn uit angst naar de omkleedcabines gevlucht. Daar hebben wij bijna drie uur opgesloten gezeten totdat de politie kwam", zegt Armahan Sahid, een Turk die al dertig jaar in Duitsland woont.

Sahid is lid van Türkiyemspor, een grote voetbalclub van Turken en Duitsers in de Berlijnse wijk Kreuzberg. "In Berlijn zijn buitenlanders geïntegreerd, maar buiten Berlijn hebben we problemen. We worden uitgescholden, gediscrimineerd, soms aangevallen - of het nu in Cottbus is, Rostock of Dresden." Ook al schrijft de wet voor dat een buitenlander, die drie seizoenen meespeelt, geïntegreerd is tot 'voetbal-Duitser', buiten Berlijn houden ze daar geen rekening mee, zegt Sahid smalend. "Oost-Duitsers hebben een hekel aan ons."

Sinds bondskanselier Gerhard Schröder onlangs besloot informatica- specialisten uit het buitenland te lokken met een 'green card', waardoor ze gemakkelijker in Duitsland kunnen werken, is een verhit debat ontstaan over integratie van migranten. De vakbeweging stond op haar achterste benen. Immoreel om buitenlanders te werven terwijl er ruim vier miljoen Duitsers werkloos zijn. De CDU probeert uit de angst voor 'vreemden' een slaatje te slaan met het oog op de belangrijke verkiezingen in mei in Noordrijn-Westfalen. Kinder statt Inder (eigen kinderen opleiden, geen informatici uit India) is de populistische leus waarmee CDU-lijsttrekker Jürgen Rüttgers door het Roergebied trekt, tot grote ergernis van het bedrijfsleven en de Groenen. En de Beierse minister-president Edmund Stoiber waarschuwt dat Duitsland beslist geen immigratieland mag worden.

De SPD is zelf ook geschrokken van de heftige reacties die het goed bedoelde initiatief van Schröder heeft losgemaakt. Schröder wilde een economisch probleem oplossen en zich profileren als een moderne 'Internet-kanselier'. Maar hij heeft een maatschappelijk debat losgemaakt over immigratie - een thema dat voor sociaal-democraten delicaat is. Want de achterban van de SPD voelt zich bedreigd in het door ontslagen getroffen Noordrijn-Westfalen. Heeft ook SPD-minister van Binnenlandse Zaken Otto Schily niet gezegd dat Duitsland 'vol' is? De grenzen van de 'belastbaarheid' zijn volgens Schily overschreden. Het land zou met zijn 7,3 miljoen buitenlanders (op 82 miljoen inwoners) en 500.000 illegalen geen immigratiegolf meer verdragen.

De Bondrepubliek is van alle EU-landen het meest genereus ten aanzien van vluchtelingen. Hoewel het aantal asielzoekers dalende is, telt Duitsland nog steeds de meeste politieke vluchtelingen. In 1993 waren het er 513.000, in 1998 zo'n 147.000 en afgelopen jaar 136.000. In totaal komen er jaarlijks 500.000 buitenlanders bij, schat minister Thomas Schuble van Binnenlandse Zaken in Baden-Württemberg. "Meer kunnen we niet verwerken." Schuble wijst op woongetto's in de steden en taalgetto's in crèches en scholen.

Cem Özdemir, immigratie-specialist van de Groenen in het parlement, vindt dat Duitsland als industriële natie in het hart van Europa ook in de toekomst buitenlanders moet opnemen. Hij pleit voor flexibele immigratiequota, afhankelijk van de Duitse behoefte. Ruim drie decennia nadat de grote golf van gastarbeiders uit Turkije en Joegoslavië naar Duitsland kwam, groeien de verschillen tussen de immigranten onderling, stelt Özdemir vast. Hij is zelf een Turkse Duitser die in Baden-Württemberg is geboren en opgegroeid. "Aan de ene kant begint Duitsland zijn Turken te ontdekken. Zet de televisie aan en je ziet bij RTL een krimi met een Turkse commissaris. Vijftien jaar geleden deden Turken ook mee in krimi's, maar dan als drugshandelaar. Of kijk naar voetbal. Speelt Duitsland tegen Turkije, dan doet in het Duitse team een Turkse topspeler mee. Dat was vijftien jaar geleden ondenkbaar", zegt Özdemir. De tweede en derde generatie buitenlanders heeft succesvolle ondernemers, topsporters, presentatoren en acteurs voortgebracht. Volgens Özdemir veranderen zij het beeld van de immigrant revolutionair.

"Helaas zijn er ook steeds meer migranten die hun school niet afmaken. Eenderde van een jaargang buitenlandse scholieren verlaat de school zonder diploma - dat is een schrikbarend hoog percentage. De werkloosheid onder migranten is met bijna 20 procent dubbel zo hoog als onder Duitsers." Het zijn vooral de gebrekkige taalbeheersing en het hoge aantal bijstandsontvangers die de onvrede over buitenlanders aanwakkeren. En niet alleen bij rechts-radicale jongeren. Uit de nieuwste studie van Shell naar de jeugd in Duitsland, die deze week werd gepresenteerd, blijkt dat tweederde van de jongeren in Oost-Duitsland vijandig staat tegenover buitenlanders. In heel Duitsland is dat een kwart.

De toenemende criminaliteit op scholen met veel buitenlandse kinderen zet de situatie in probleemwijken op scherp. Op de Anne Frank-school in Berlijn terroriseren Turkse en Arabische jongeren de Duitse minderheid. In tal van klassen zijn van de 26 kinderen nog slechts drie Duits. Het gevolg is dat Duitse ouders hun kinderen van school halen. Maar ook de Turkse middenklasse trekt weg uit wijken waar veel buitenlanders wonen, zoals Kreuzberg in Berlijn.

"Toen ik 15 jaar geleden in Kreuzberg naar school ging, waren er nog maar drie Turkse kinderen", zegt de 33-jarige Armahan Sahid van voetbalclub Türkiyemspur. "Nu is het percentage buitenlanders op veel scholen 60 tot 70 procent. Onze Turkse kinderen leren bijna geen Duits meer." Zijn eigen kinderen heeft Sahid onlangs van school gehaald in Kreuzberg. "Nu zitten ze op een school aan de rand van Berlijn, waar minder geweld is en ze meer leren", aldus Sahid. Volgens hem steekt de stad te weinig geld in scholen en jeugdactiviteiten. "Met ons clubhuis in Kreuzberg doen wij jullie werk - Sozialarbeit pur", zei Sahid laatst tegen de verantwoordelijke senator in het stadsbestuur. "De jongens bij onze voetbalclub worden ook door ons opgevoed. Wij houden in de gaten of ze hun huiswerk maken."

Cem Özdemir vindt het Nederlandse model van integratie, dat ook lokaal stemrecht kent voor buitenlanders, een voorbeeld. "Met een verstandige politiek van stadsontwikkeling kan verpaupering van migrantenwijken worden tegengegaan, zodat de middenstand niet wegtrekt. Ook moeten buitenlandse kinderen worden geholpen zodat hun schoolprestaties verbeteren. Verplichte taal- en integratiecursussen, zoals in Nederland, zijn absoluut noodzakelijk wil de situatie verbeteren", aldus Özdemir.

Maar in Duitsland bestaat volgens Özdemir helaas geen consensus bij de grote partijen over de aanpak van sociale integratie. "De meningsverschillen over immigratie maken het hele klimaat kapot. Bij elke verkiezing zijn 'buitenlanders' weer een thema. Zelfs nu de SPD met de Groenen regeert, is ze bang maatregelen te nemen waar de CDU van kan profiteren."

Sahid van de Berlijnse voetbalclub weet wat integratie is. "M'n Turkse pas lever ik niet in, maar ik voel me Berlijner." Hij woont al 30 jaar in de stad en heeft een goede baan bij de Verkeersdienst. Berlijn is zijn Heimat. En zijn club zal volgend jaar promoveren, zegt Sahid triomfantelijk. Dat heeft één nadeel: meer wedstrijden in Oost-Duitsland.