Dossier Microsoft

Nieuws

Proces

Achtergrond

Links

DE SHERMAN ANTI-TRUSTWET is van 1890. Dit beroemde juridische breekijzer uit de rauwe expansiefase van het Amerikaanse industriële kapitalisme is deze week ingezet in de strijd om de elektronische technologie op de drempel van de 21ste eeuw. Honderd jaar geleden werd Standard Oil, het imperium van John D. Rockefeller, opgebroken en nu is Microsoft, het bedrijf van Bill Gates, het doelwit van de Amerikaanse anti-trustautoriteiten.

De zaak die Joel Klein, de anti-trustbaas van het Amerikaanse ministerie van Justitie, heeft aangespannen tegen Microsoft belooft een langdurig en vooral intrigerend juridisch gevecht te worden. De inzet is niet alleen de directe toekomst van Microsoft, maar die van de informatica- en communicatie-industrie als geheel. In een sector die gedreven wordt door permanente technologische vernieuwingen, staat de hegemonie van de marktleider op juridische gronden ter discussie.

De Amerikaanse overheid beschuldigt Microsoft van een scala van onwettige monopoliepraktijken en misbruik van machtspositie. De aanklacht is toegespitst op de zogenoemde internet browsers, bladerprogramma's waarmee het Internet kan worden opengelegd. Nadat een poging tot marktverdeling met Microsofts concurrent Netscape in 1995 was afgeketst, zou Microsoft alles in het werk hebben gesteld om Netscape te marginaliseren. Dwangcontracten met computerfabrikanten voor de exclusieve afname van Microsoft-software en de inbouw van Explorer, de browser van Microsoft, in de nieuwste versie van het besturingsprogramma Windows zouden neerkomen op monopolistisch machtsmisbruik.

BLADERPROGRAMMA'S zijn van grote betekenis omdat ze de toegangspoort vormen tot het Internet. Daarachter begint de elektronische snelweg die in de nabije toekomst toegang zal bieden tot alle mogelijke on line commerciële toepassingen, gegevensbestanden, bankieren, winkelen, software, video's en nog veel meer. Als computers uitsluitend via Windows en Explorer op het Internet kunnen, is sprake van gedwongen winkelnering. Er is al een vergelijking getrokken tussen deze elektronische 'Microsoft-tunnel' en de eerste brug over de Mississippi-rivier, waarvan alle Amerikaanse spoorwegmaatschappijen in de vorige eeuw gedwongen waren gebruik te maken.

Het weerwoord van Microsoft is dat zijn bladerprogramma een integraal onderdeel uitmaakt van zijn besturingsprogramma en dat het belachelijk zou zijn deze te scheiden. Toelating van het concurrerende Netscape Navigator-programma zou op hetzelfde neerkomen als ,,in ieder krat Coca Cola ook een paar flessen Pepsi te stoppen'', zoals een Microsoft-woordvoerder zei. Microsoft vindt dat niet de federale overheid, maar de onderneming bepaalt welke software het aanbiedt. Zolang de klanten tevreden zijn, is er niets aan de hand.

Deze nadruk op de vrijheid van de particuliere onderneming doet het in de Verenigde Staten goed en Microsoft is zelf een sterk voorbeeld van de kracht van pionierend ondernemerschap. Bill Gates, de scholier die in de garage van zijn ouderlijk huis begon en het schopte tot de rijkste ondernemer ter wereld, voldoet in alle opzichten aan het archetype van de Amerikaanse droom.

Microsoft is allang geen alternatieve rebellenclub meer, maar big business. Achter het imago van Bill Gates als de opgegroeide schooljongen gaat een zakenman schuil die concurrenten van Microsoft zo nodig keihard aanpakt en alles in het werk stelt om de marktpositie van Microsoft verder uit te bouwen. Dit heeft Microsoft zowel ongeëvenaard succes als ongebreidelde macht gegeven in de software-branche. En hoewel software van een geheel andere orde is als staal, spoorwegen en olie, zijn er veel parallelen te trekken met de monopolitieposities zoals die ontstonden in de hoogtijdagen van het laat-19de-eeuwse industriële kapitalisme.

DE ANTI-TRUSTZAAK tegen Microsoft heeft plaats terwijl tegelijkertijd de ene mega-overname op de andere volgt. Gedreven door de financiële markten maakt het bedrijfsleven (niet alleen in de VS, ook in Europa) een proces van schaalvergroting door waarbij reusachtige conglomeraten van ondernemingen ontstaan. De juridische aanpak van Microsoft moet volgens trustbuster Joel Klein dan ook worden beschouwd als een nieuwe vorm van overheidsinterventie in de markteconomie: de Amerikaanse overheid wil Microsoft niet openbreken, maar de monopoliepositie indammen, zodat er ruimte blijft voor vernieuwingen, concurrentie en keuze voor de consumenten.

Daarnaast spelen nieuwe economische inzichten een rol. In de high tech-industrie is sprake van netwerk-effecten waarbij een dominante marktpositie op één deelterrein van de technologie zich kan vertalen in beheersing van een hele sector. Zie het voorbeeld van de bladerprogramma's waarmee het hele terrein van het Internet kan worden gedomineerd. Of het besturingsprogramma van Microsoft dat tot dé standaard is uitgegroeid en waar geen enkele maker van nieuwe software meer omheen kan.

De grote anti-trustzaken in de Amerikaanse geschiedenis hebben zich jarenlang voortgesleept. Aan het begin van de eeuw duurde het meer dan twintig jaar voordat Standard Oil werd opgebroken, de anti-trustzaak die in de jaren dertig tegen IBM werd aangespannen is na ruim twintig jaar ingetrokken. Alleen de opsplitsing van AT&T, in 1983, verliep betrekkelijk snel.

DE VRAAG HOE de aanpak van Microsoft zal verlopen, hangt niet alleen af van de juridische gecompliceerdheid van anti-trustzaken. De computer- en softwarebranche kenmerkt zich door permanente technologische veranderingen, gedreven door concurrentie. Deze ruimte voor innovatieve concurrentie moet gehandhaafd blijven, daarmee zijn uiteindelijk consumenten en producenten gebaat. Dat maakt de zaak tegen Microsoft voor de toekomst van de informatica-industrie zo belangwekkend.