Novells gemiste kansen

Het dominante besturingsprogramma Windows van Microsoft is niet altijd nummer één geweest. Tien jaar geleden timmerde Novell onder leiding van Ray Noorda aardig aan de weg. Wat vindt Noorda nu van het antimededingingsproces, van Microsoft en Bill Gates? "Gates is een verwend mannetje. Als hij zijn zin niet krijgt, gaat hij gillen."

Door Lucas Ligtenberg

'Hou je bek. Moet je op de wc?" Ray Noorda, voormalig topman van Novell en van Nederlandse afkomst, spreekt nog wel een paar woorden Nederlands.Noorda zelf, inmiddels bijna 76, is een geboren en getogen Amerikaan, groeide op in Ogden (Utah) en kwam begin jaren tachtig bij Novell, een bedrijfje dat bijna ter ziele was. Noorda bracht het bedrijf tot bloei en Novell was in de jaren tachtig voor computernetwerken wat Microsoft in de jaren negentig voor pc's werd. Noorda was een van de eersten die begreep dat software voor netwerken een gouden toekomst had. Het internet was echter nog niet ontdekt.

Daar kwam eind jaren tachtig verandering in, toen de pc zijn doorbraak naar het grote publiek maakte. In 1987 gaf de Amerikaanse overheid het internet vrij voor openbaar gebruik. Dat de wegen van de gevestigde networker Novell en de ambitieuze techneuten van Microsoft elkaar zouden kruisen was onvermijdelijk. Gates begreep dat hij het moest opnemen tegen Novell. Hij deed dat door interesse voor te wenden in een vorm van samenwerking of zelfs een fusie. Gates en Noorda ontmoetten elkaar een aantal malen om zaken door te praten, totdat Noorda een eind maakte aan de gesprekken. "Gates was niet echt geïnteresseerd in Novell, maar wilde alleen uitvinden wat onze toekomstplannen waren", zegt Noorda nu.

Microsoft is ervan beschuldigd dat later vaker te hebben gedaan. Het ging dan soms over tot overname of het vond uit wat de concurrentie deed en zocht naar een passende reactie. Gates is volgens Noorda zeer intelligent, maar hij heeft ook iets irritants. "Gates is een verwend mannetje", aldus Noorda. "Als hij zijn zin niet krijgt, gaat hij gillen."

Noorda zocht in 1990 samenwerking met Lotus, het bedrijf dat zich specialiseerde in toepassingssoftware, maar een overeenkomst liep op het laatste moment vast. Microsoft bracht Windows 3.0 uit in hetzelfde jaar, na twee jaar lang te hebben gezegd een besturingssysteem van IBM te steunen. IBM, Lotus en Novell begonnen een hekel te krijgen aan Bill Gates en zijn kompaan Steve Ballmer. In 1991 begon de Federal Trade Commission (FTC) een onderzoek naar de praktijken van Microsoft. Dat leidde in 1994 tot een akkoord dat Microsoft aan banden moest leggen en in 1998 tot een antimededingingszaak. Twee weken geleden deed rechter Thomas Penfield Jackson uitspraak in de antitrustprocedure. Microsoft werd schuldig bevonden aan overtreding van de Amerikaanse antitrustwetten. Maar volgens insiders in de computerindustrie loopt het Amerikaanse departement van Justitie al tien jaar achter de feiten aan en had Microsoft al veel eerder moeten worden veroordeeld.

Voelt Ray Noorda zich met de recente uitspraak in het gelijk gesteld? "Nee, dat gevoel heb ik niet", zegt hij. "Wij hebben geprobeerd met ze samen te werken, maar ze bleven wild om zich heen schoppen. Ze hebben de computersector veel schade berokkend. Microsoft is een prestigieus internationaal juridisch bedrijf, ternauwernood vermomd als een softwareconcern." Telkens zoekt het bedrijf immers naar de mazen van de wet, stelt het wurgcontracten op en gedraagt het zich op het randje van het toelaatbare.

Maar Noorda was niet bang voor Gates en ging er destijds keihard tegenaan. Het werd een race tegen de klok, want Noorda werd al een dagje ouder. Volgens sommigen, ook binnen de raad van commissarissen van Novell, had Noorda zijn tijd gehad. Er moest aan zijn opvolging worden gedacht en Noorda zou moeten vertrekken. Toen al, in 1993 of 1994, werd er geklaagd over geheugenproblemen bij Noorda. Ook nu weet Noorda af en toe een naam niet meer en details van tien jaar geleden zijn hem ontschoten. Maar Noorda gaat nog steeds dagelijks naar zijn werkkamer in Orem bij de Canopy Group. Dat is een 'laboratorium' van tientallen hightech bedrijfjes, waarvan vele werken met het besturingsprogramma Linux. Het geheel is onderdeel van de Noorda Family Trust, die ook liefdadigheidsorganisaties onder zich heeft, medisch onderzoek, autodealers en het beheer van beleggingen in onder meer de bedrijven Novell en Legato. De omvang van de familietrust is wel geraamd op 800 miljoen dollar.

Vlak voor de ouverture van Microsoft richting Novell had Noorda het bedrijfje Digital Research overgenomen. Het was de oorspronkelijke eigenaar van DOS (Disc Operating System) dat Microsoft in licentie genomen had en dat als MS DOS het fundament vormde voor Windows. Novell had nu een andere versie van DOS in handen, wat Microsoft zag als een bedreiging. Daarom was Gates zeer benieuwd naar de toekomstplannen van Novell.

Novell was inderdaad van plan DR DOS te leveren aan bedrijven die daar interesse voor hadden en aangezien het ook Wordperfect overnam in 1993 zouden pc-makers geheel om Microsoft heen kunnen. Wat een bedrijf, zoals pc-producent Zenith, uiteindelijk deed terugdeinzen voor een dergelijke stap waren de contracten die Microsoft sloot en die in het recente proces veelvuldig aan de orde zijn gekomen. Toen Novell een nieuwe DOS-versie lanceerde - DR DOS 7 - maakte Microsoft bekend dat het ook gauw met een nieuwe versie MS DOS 7 kwam. Het zou echter een jaar duren en toen was MS DOS inmiddels onderdeel van Windows 95, dat uitkwam in augustus 1995.

Er is wel gezegd dat Noorda de opkomst van internet heeft gemist en dat dat Novell heeft genekt. Zoals bekend stagneerden de resultaten van Novell na 1994 en liep de omzet zelfs terug. Opvolger Robert Frankenberg zou de grootste moeite hebben gehad het schip drijvende te houden en zou de acquisities van Noorda stuk voor stuk hebben moeten verkopen omdat ze niets opleverden. Noorda ziet het anders: "Frankenberg was chicken", zegt hij fel. "Als je in deze industrie verder wil komen moet je risico's nemen en Frankenberg deed dat niet. He chickened out." Frankenberg, die afkomstig was van Hewlett-Packard, had volgens Noorda veel contact met zijn oude kompaan Richard Hackworth, die commissaris was bij Microsoft. Misschien zelfs wel te veel contact. Volgens de speculaties van Noorda "wist Microsoft in die tijd misschien nog eerder wat Novell ging doen dan de mensen van het bedrijf zelf".

Novell had onder Noorda in 1993 een geheim researchproject met de naam Corsair. Novell was binnen dat project toen al bezig met Linux, de vereenvoudigde versie van Unix. Linux, een besturingsprogramma dat nu genoemd wordt als de meest veelbelovende concurrent van Microsoft, was in 1992 ontstaan toen de Fin Linus Torvalds hem op internet publiceerde. Corsair was niet alleen bezig met Linux, maar had ook al de eerste 'browser' met de naam Ferret ontwikkeld. Volgens Noorda werd Corsair na zijn vertrek door Frankenberg opgeheven.

Het had allemaal anders kunnen lopen. Novell had een besturingssysteem (DOS), toepassingsprogramma's (onder meer WordPerfect), een browser (Ferret) en het was al bezig met Linux. Een samengaan van Novell met Lotus ketste op het nippertje af, maar wat had de wereld er anders uit kunnen zien.

Noorda en enkele anderen ontdekten dat Microsoft via Windows 95 probeerde om DR DOS definitief de nek om te draaien. Wie Windows 95 wilde gebruiken in combinatie met DR DOS kreeg meldingen die erop wezen dat er iets mis was. Onderzoek wees uit dat de programmeurs bij Microsoft dit bewust hadden bewerkstelligd om de concurrent dwars te zitten. Caldera Systems, dat DR DOS overnam van Novell, spande in 1996 een proces aan tegen Microsoft. "Voordat justitie het , voordat Sun een zaak begon over Java daagden wij Microsoft voor het gerecht", aldus Noorda.

Caldera kreeg genoegdoening. Begin januari van dit jaar, een maand voordat de zaak zou voorkomen, kwamen Microsoft en Caldera tot een schikking die naar verluidt 275 miljoen dollar bedraagt. "Het is natuurlijk voor een bedrijf als Microsoft maar een habbekrats", zegt Noorda zonder het bedrag te bevestigen. Niettemin is het tekenend dat Microsoft besloot tot een schikking te komen om nog meer negatieve publiciteit over zijn aanvaringen met het gerecht te vermijden. Bovendien zouden in geval van een proces interne documenten deel gaan uitmaken van de rechtbanktranscriptie. Nog meer bedrijven zouden opeens stukken uit de archieven van Microsoft kunnen tegenkomen die aantonen dat ze het mikpunt waren van de monopolist. De schikking voorkomt dat.

Noorda denkt dat er weinig structureels tegen Microsoft zal worden gedaan. Opsplitsen gebeurt in elk geval niet. "Het is natuurlijk niet te voorspellen wat er gaat gebeuren", zegt hij. "Maar Microsoft heeft veel vrienden en het bedrijf heeft macht. Het is een machtig en ongelofelijk rijk bedrijf." Volgens Noorda zullen mensen schoon genoeg krijgen van de zaak en zal het op een dag tot een schikking komen. Justitie holt achter de feiten aan en de zaak zal worden ingehaald door nieuwe ontwikkelingen op de markt die een veel grotere zorg voor het bedrijf zullen blijken te zijn.

Die nieuwe ontwikkelingen zouden best eens uit het gebouw kunnen komen waar Noorda zijn kamer heeft.