Alleen de absolute probleemgevallen onder de Vietnamese asielzoekers in Hongkong zijn nog achtergebleven. Het vluchtelingenprobleem is praktisch opgelost, ,,Peking kan opgelucht ademhalen''.

Het vluchtelingenkamp Pillar Point in Hongkong.

TUEN MUN, 25 JUNI. Sinds enkele maanden leren de 174 Vietnamese leerlingen in het Pillar Point vluchtelingenkamp in Hongkong Chinese karakters. Voor de leerlingen, maar vooral voor hun ouders, is dat een alarmerende ontwikkeling. Immers, het opvangkamp voor Vietnamese bootvluchtelingen zou een doorgangshuis moeten zijn naar derde landen waar de asiel zoekers een nieuwe thuishaven ge boden wordt. Maar de leerlingen op de school van hoofdonderwij zer Anthony Adzah, worden voor bereid op de veranderingen in de wereld buiten het hek van prikkel draad. ,,Dit zijn kinderen van ou ders voor wie een snelle oplossing van hun vluchtelingenstatus erg onwaarschijnlijk is. Het gaat om de hopeloze gevallen. Hun kinderen bereiden we voor op het Hongkong van na de overdracht. Daar hoort het lezen en schrijven van Chinese karakters nu eenmaal bij.''

Het Pillar Point vluchtelingenkamp in Tuen Mun, een kille slaap stad in de New Territories op een uur rijden van Hongkong Island, is een open vluchtelingenkamp. De Vietnamezen die hier zijn onderge bracht hebben allen een vluchtelin genstatus en hebben toestemming te gaan en staan waar ze willen _ zolang de vluchtelingenorganisatie van de Verenigde Naties, UNHCR, weet waar ze zijn. Des[-] ondanks verkiezen de meesten voor een verblijf in het kamp, met de school van de International Social Service (ISS), de behuizing van het UNHCR, de medische hulp van Artsen zonder Grenzen en de relatieve geborgenheid van de Vietnamese landgenoten.

,,Het aantal kampbewoners is de afgelopen maanden toegeno men. Ze komen terug uit de stad - van sommigen hadden we maan den niets gehoord. Maar het nade ren van 1 juli werkt als een mag neet. De meesten zijn bang en on zeker over de toekomst en hopen met hun aanwezigheid in het kamp alsnog asiel te krijgen in het buiten land. Die kans is klein, maar de Vietnamese vluchtelingen zijn doorzetters, sommige zitten hier al bijna twintig jaar'', zegt Adzah.

In Pillar Point verblijven onge veer 700 Vietnamezen. Elders in Hongkong leven 900 anderen, evenals de Vietnamezen in Pillar Point in afwachting van hervestiging in het buitenland. De rest, ruim 3.400, is ondergebracht in High Island, het enige gesloten centrum in de kroonkolonie. Daar verblijven de illegale vluchtelingen, de Vietnamezen zonder status, totdat ze - dikwijls gedwongen - worden gerepatrieerd.

,,De restjes'', zo omschrijft John Bradshaw, veldwerker van het UNHCR, de Vietnamezen in Hongkong. ,,Iedereen met een goede reputatie en een betrouw baar verhaal is inmiddels al ver trokken. Degenen die zijn achter gebleven zijn absolute probleem gevallen en ik ben er zeker van dat voor ten minste 1.000 van hen voor de overdracht van volgende week geen oplossing is gevonden.'' De toekomst van de achterblijvers wordt vanaf die datum bepaald door de Chinese regering. De vluchtelingen zijn niet blij met dat vooruitzicht, te meer daar Peking herhaaldelijk heeft laten weten niet met het probleem te willen worden opgezadeld.

,,Feitelijk is de houding van Peking een stok achter de deur geweest. Veel van de landen die asiel verlenen, hebben aandacht gekregen voor de vluchtelingen toen dui delijk werd dat China niet van plan bleek verantwoordelijkheid voor hen te willen nemen na 1 juli.'' Bradshaw, die sinds 1989 betrok ken is bij de repatriëring en het asiel van de vluchtelingen, heeft met eigen ogen kunnen zien hoe een gigantisch probleem, dat vijf jaar geleden nog 60.000 bootvluchtelingen omvatte, vrijwel is opge lost. ,,99 procent van het vluchtelingenprobleem is opgelost. Bin nen 18 maanden tijd is het aantal erkende Vietnamese vluchtelingen verminderd van 20.000 tot 1.600. Ook al blijven een paar vluchtelingen achter in Hongkong, de Chinese regering kan opgelucht ademha len.''

Slepende kwesties zijn met de enkele dagen die tot de overdracht nog te gaan zijn plotseling in bewe ging gekomen. Dat geldt met name voor de 160 veteranen van een speciale legereenheid die tijdens de oorlog in Vietnam spioneerde voor het Amerikaanse leger. Deze vluchtelingen, van wie de meesten meteen na de communistische overwinning in Saigon in 1975 naar Hongkong zijn gevlucht, hebben 22 jaar moeten wachten voordat ie mand bereid bleek naar hen te luis teren. Nadat het Amerikaanse televisiestation CNN aandacht had besteed aan de speciale eenheden werden de veteranen, op het mo ment dat ze zouden worden gere patrieerd, uit het vliegtuig gehaald en erkend door de Verenigde Staten.

Voor de meeste vluchtelingen evenwel is geen snelle oplossing meer voorhanden. Het merendeel van de Vietnamezen in Pillar Point heeft een strafblad en dat is voor al le asiel-verlenende landen een re den om hen te weigeren. De hulp verleners vinden dat frustrerend omdat dikwijls kleine delicten, zo als het stelen van een fles shampoo, reden zijn een vluchteling te weige ren. De Canadese regering wijst zelfs vluchtelingen af die roken.

Vu Thu Huyen, een 30-jarige vrouw met twee kinderen, wacht al negen jaar op de goedkeuring van haar asielaanvraag. Al haar fami lieleden zijn inmiddels vertrokken; een broer in Australië en een zus in de VS. De aanvraag van Vu wordt telkens afgewezen omdat haar echtgenoot tien jaar geleden is veroordeeld voor druggebruik. ,,Maar hij is al tien jaar clean'', zegt Vu. Ze ziet op tegen de periode na de over dracht en hoopt vurig dat in de da gen die nog resten, iemand uit komst biedt. ,,Ze is met de verkeer de man getrouwd'', zegt Brads haw. ,,Druggebruik is een groot probleem. Ook buiten het kamp. De sfeer hier is neerslachtig en dat versterkt het verlangen naar drugs. Wie dat kan weerstaan heeft een sterk karakter - ik kan het nie mand kwalijk nemen.''

Het lange wachten in het kamp is volgens ISS-medewerker Adriel le Panares, een Filippijnse die zich al sinds 1984 bezighoudt met het vluchtelingenprobleem, deels te wijten aan het omslachtige en tijd rovende mechanisme dat in wer king wordt gezet wanneer een vluchteling een asielaanvraag in dient. ,,Het is niet te bevatten. De Vietnamezen mogen in beroep gaan wanneer hun status als vluchteling niet wordt erkend. Daar gaan twee tot drie jaar overheen. Daarna kunnen ze een gratiever zoek indienen bij het UNHCR en als dat niet lukt, kunnen ze terecht bij een van de vele vluchtelingen juristen. Het is voorgekomen dat ik vluchtelingen met een uitgespro ken ongeloofwaardig verhaal of een hopeloze achtergrond heb aangeraden vrijwillig terug te ke ren naar Vietnam. Maar dan blij ken ze opeens alsnog te zijn geac cepteerd door de VN. Dergelijke voorvallen hebben er voor gezorgd dat de Vietnamese vluchtelingen enorme doorzetters zijn geworden. Zij zien hun verblijf in Hongkong als een investering. Iedere dag dat ze hier langer zijn is er één extra en worden hun verwachtingen gesterkt. Naar huis gaan en de onze kerheid tegemoettreden, dat wil niemand'', aldus Panares.

Maar achterblijven in Hong kong betekent voor de meeste vluchtelingen inmiddels ook onze kerheid. Na de overdracht op 1 juli wordt het UNHCR in Hongkong onderdeel van het UNHCR in Chi na, en geen van de medewerkers in Hongkong lijkt te weten wat dat gaat betekenen. Het vooruitzicht dat Peking samen met Hanoi, waarmee het weinig hartelijke be trekkingen onderhoudt, voor op lossingen zal zorgen, schept geen vertrouwen in het kamp in Tuen Mun. ,,Natuurlijk ben ik bang'', zegt Nguyen Manh Cuong (25), die al zeven jaar in Pillar Point woont. ,,Ik weet niet wat mij te wachten staat na 1 juli. Hij vraagt zich hardop af wat hij in de afgelopen zeven jaar heeft bereikt. ,,Niets'', is zijn conclusie. ,,Maar ik heb altijd gehoopt op verandering - dat ik ergens in Europa een kans zou krij gen.'' Na 1 juli, zegt Ngyuen, ver dwijnt wat hem betreft ook die gedachte.

(Foto Vincent Mentzel)

(NRC Handelsblad / Buitenland 25 juni 1997)