7.2 Beeld van de overheid na de ramp: fragmentatie [1]

In deze paragraaf wil de Commissie enkele meer algemene conclusies trekken. Het algemene beeld dat de Commissie van de overheid na deze ramp heeft overgehouden is een beeld van fragmentatie. Van fragmentatie is zeker niet in alle gevallen sprake en heeft alleen betrekking op hetgeen door deze Commissie is onderzocht. Echter, omdat op meerdere momenten in het onderzoek sprake is van een gefragmenteerd overheidsoptreden, spreekt de Commissie van een beeld van de gefragmenteerde overheid.
Deze fragmentatie kent drie aspecten: een verbrokkeld overheidsoptreden, een verkokerde overheidsorganisatie en een gebrekkige afstemming tussen diverse bestuurslagen.

Verbrokkeld overheidsoptreden: uit de pas met de samenleving [1]

De Commissie constateert een fragmentatie in het optreden van de overheid gedurende een aantal jaren na de ramp.
Na een adequaat verlopen rampenbestrijding lijkt de ramp te zijn afgehandeld. Maar steeds weer doemen er, al dan niet gevoed door de media, nieuwe vragen op. Over de noodvlucht, over de technische oorzaak van de ramp, over de berging van slachtoffers en wrakstukken, over de lading van het vliegtuig en over de gezondheid van betrokkenen. Vragen ook over verarmd uranium, over de bijzondere positie van El Al op de luchthaven Schiphol en over mannen in witte pakken. Al deze vragen worden steeds afzonderlijk behandeld. Periodes van vragen worden afgewisseld met windstiltes. De overheid reageert vooral en anticipeert nauwelijks. Er treedt een faseverschil op: waar de bevolking nog altijd de ramp op het netvlies heeft en daarover met vragen en onzekerheden zit, blijven voor de overheid slechts deelvragen over.
Naar het oordeel van de Commissie hadden de diverse onderdelen van de overheid in een veel eerder stadium en via veel meer gezamenlijkheid onzekerheden bij delen van de bevolking kunnen en moeten wegnemen.

Fragmentatie in de overheidsorganisatie: verkokering [1]

Er is sprake van een fragmentatie in de organisatie van de overheid. Eens te meer is duidelijk geworden dat "de" overheid niet bestaat, maar moet worden gezien als een omvangrijk geheel van functionarissen, organisaties en instellingen, elk met hun eigen taken, bevoegdheden, visies en belangen. Waar de eerste brandbestrijding en hulpverlening gecoördineerd hebben plaatsgevonden, is de vliegramp in latere instantie sterk verkokerd afgehandeld. Er was als het ware sprake van een rampenbestrijdingskoker, een luchtvaartkoker, een justitiekoker en een gezondheidskoker. Waar "luchtvaart" en "gezondheid" in de dagelijkse praktijk vrijwel nooit bij elkaar komen, gebeurt dat ook na deze ramp niet. Deze verkokering zet zich door in de Tweede Kamer waar betreffende woordvoerders ieder op hun eigen terrein controle uitoefenen op de regering. Dat heeft vooral te maken met het feit dat de commissie-indeling grotendeels overeenkomt met de indeling van de departementen. Elke koker lijkt met de afhandeling van zijn eigen ramp bezig te zijn, zonder dat over de grenzen van het eigen taakveld heen wordt gekeken. Dit leidt niet alleen tot het afschuiven van verantwoordelijkheden en een versnippering in de informatievoorziening, het zorgt er ook voor dat burgers met hun problemen en onzekerheden (die in hun beleving aan de ramp zijn gerelateerd) niet bij één instantie terechtkunnen.
Naar het oordeel van de Commissie is gecoördineerd optreden bij de afhandeling van rampen in de toekomst een voorwaarde, zowel op ambtelijk als op politiek niveau. De Commissie is van mening dat het kabinet, na afhandeling van de rampenbestrijding (najaar 1992), een coördinerend minister had moeten aanwijzen voor de verdere afhandeling van de vliegramp Bijlmermeer.

Gebrekkige afstemming tussen bestuurslagen: internationaal, nationaal, lokaal [1]