Formele en informele economie

Het CBS kan in zijn statistieken alleen die zaken meten waarvoor een inkomen wordt ontvangen. Meestal in de vorm van geld, soms in natura. Daarbij gaat het dan over normale transacties in wat we de formele economie noemen.

Maar mensen maken en doen heel wat dingen zonder dat daar een betaling tegenover staat. Het werk in de huishouding - koken, stofzuigen, wassen, boodschappen doen, kinderen verzorgen, enzovoort - is een belangrijk voorbeeld. Daarnaast zijn er allerlei doe-het-zelf activiteiten als repareren, timmeren en schilderen. Ten derde is er veel vrijwilligerswerk, in en buiten verenigingen. We hebben het dan over de informele economie of verborgen economie.
Beide situaties hebben met economie te maken: er wordt immers in beide gevallen in behoeften van mensen voorzien.
De verborgen economie bestaat uit de hier opgenoemde - wettelijk toegestane - zaken, maar daarnaast zijn er ook handelingen die in strijd zijn met de wet. Een voorbeeld daarvan is zwart werken: je verdient geld, maar je betaalt daar geen belasting en sociale lasten over. Als het om dit soort belasting- en premiefraude gaat, zijn we in het zwarte deel van de verborgen economie aangeland; men noemt dat wel het zwarte circuit. Hier bewegen zich beroepsfraudeurs zoals koppelbazen, maar ook 'keurige' mensen die de rente over hun spaarcentjes 'vergeten' als inkomen op te geven of die de klusjesman zwart betalen, dat wil zeggen geen omzetbelasting (BTW) betalen. Dit scheelt de klant het BTW-bedrag terwijl de klusser zijn ontvangsten niet voor de inkomstenbelasting opgeeft. Hij beschikt nu over zwart geld. Intussen krijgt de belastingontvanger minder geld binnen dan het geval zou zijn als iedereen netjes belasting zou betalen.

Hoe groot de verborgen economie is, valt moeilijk te zeggen; daar is hij 'verborgen' voor. Maar dat hij met de grote werkloosheid, de toenemende vrije tijd en de hoge belastingdruk steeds groter wordt, lijkt heel aannemelijk.