Door onze correspondent MARC CHAVANNES
WASHINGTON, 10 APRIL. De Opkomst en bijna-ondergang van Napster, de populaire website voor uitwisseling van muziek via internet, is een goed voorbeeld van de machtsstrijd die burgers, bedrijven en overheid uitvechten via hun modem. Burgers kunnen met hulp van het net de balans in hun richting doen doorslaan, maar te veel is niet hun belang.

Dat is de paradoxale stelling die Andrew Shapiro verdedigt in zijn boek ‘The Control Revolution', ondertitel: hoe internet individuën de baas maakt en de wereld verandert. Morgen is Shapiro in de Ridderzaal een van de sprekers op het Infodrome-congres ‘Connecties nieuwe verhoudingen in het informatietijdperk, uitdagingen voor overheid en politiek'. Premier Kok houdt er zijn eerste grote internet-toespraak.

Volgens de Amerikaanse cyberjurist moet men in geïndustrialiseerde landen kritischer nadenken over de gevolgen van technologische ontwikkelingen op het dagelijks leven. Doorslaan kan daarbij beter worden vermeden, zowel in positieve als in negatieve zin. Internet is niet a priori goed of slecht. Zie Napster: burgers bevrijdden zich gratis van tussenpersonen, maar tegen een prijs die misschien te hoog was. Shapiro: ,,Je zag daar hoe de technologie de macht deed kantelen, de goedkeurende en bemiddelende culturele en politieke autoriteiten vielen weg. Vervolgens zag je hoe de machtige spelers terugvochten. Hoe aarzelend ik ook sta tegenover platenmaatschappijen, musici kunnen er belang bij hebben dat hun auteursrechten worden gerespecteerd. Wat hier geldt, gaat ook op in ruimere zin: nieuwe technologische mogelijkheden kunnen ook ongewenste gevolgen hebben.''

Een van de gevaren van de internet-revolutie is volgens Shapiro ‘oversteer', het verloren laten gaan van alle bemiddelende instanties. Een voorbeeld is de rol van media, die het nieuws wegen, ordenen en van achtergrond voorzien. ,,Iedereen heeft nu een drukpersje, iedereen is uitgever, maar wat je krijgt is het ‘Drudge-effect'.'' [Een verwijzing naar de website van Matt Drudge, de Amerikaan die ongecontroleerd nieuws publiceert. Hij kwam als eerste met Monica Lewinsky.]

De kakofonie van hele en halve waarheden op het web kan er volgens Shapiro toe leiden dat mensen zich afsluiten in plaats van wijzer worden. Zij kunnen kiezen voor wat hij noemt ‘freedom from speech'. Burgers die heel veel op internet zoeken over een heel beperkt onderwerp, missen overzicht. Shapiro: ,,Dan wordt internet een ontsnappingsroute, geen middel om de gemeenschap te versterken.''

Een andere risicolaag is de politiek, het openbaar bestuur. Daarom is Shapiro wel geïnteresseerd in extra mogelijkheden voor contact tussen kiezers onderling, maar hij is huiverig voor elementen van directe democratie. Die worden bijvoorbeeld door Clintons huis-enquêteur en adviseur-in-tijden-van-nood Dick Morris omhelsd. Diens website vote.com geeft burgers gelegenheid te stemmen over alle actuele thema's van de dag: gisteravond meende 87 procent van de 18.918 mensen die hadden gestemd dat China zijn bevoorrechte handelsstatus maar weer moest verliezen als straf voor het gijzelen van 24 Amerikaanse marine-mensen. Shapiro: ,,Morris denkt dat het tijdperk van de ware Amerikaanse democratie is aangebroken. Ik vrees dat dit soort website de representatieve democratie ondermijnt. In plaats van een uitvoerig debat in het Congres over de begroting stemt iedereen over zijn eigen belastingverlaging. Het is puberaal te denken dat het politieke systeem zo kan werken.''

Een andere internet-fenomeen is de reiswereld. Waar men vroeger een reisbureau liet boeken, zonder veel inzicht in de beschikbare alternatieven, kan iedereen nu on line met een beetje geduld alle vluchten en prijzen vinden. En met een website als Priceline.com het onderste uit de kan halen. Priceline stelt je in staat te bieden op vliegstoelen waar de maatschappijen goedkoop van af willen zonder dat aan de grote klok te hangen. Dat soort internet-dienst noemt Shapiro vernieuwend, in tegenstelling tot negen adressen voor hondenvoer. Die worden nu gedund door de crisis in dot.com-land. Bedrijven, die via het web een echt nieuwe dienst hebben geleverd, leveren soms toch maatschappelijke vragen op.

Amazon.com bijvoorbeeld, de internetboekhandel, doet, zegt Shapiro, wat Wall Mart en K-Mart veertig jaar geleden deden: het wegdrukken van de mom-and-dad-winkels in steden en dorpen. Amazon en soortgenoten doen dat nu wereldwijd. ,,Hoe handig het misschien is boeken en platen mét recensie op te zoeken achter je computer, het blijft tweedimensionaal. Het zou misschien beter zijn als je via het web snel boekwinkels in jouw buurt kon vinden die het boek in voorraad hadden. ‘Surf globally, network locally' is mijn devies.''

Shapiro is of was verbonden aan Harvard, New York University en het Aspen Institute. Hij begon anderhalf jaar geleden bovendien een internet-groothandel in milieuvriendelijke kantoorartikelen (greenorder.com), die de crisis voorlopig doorstaat. De democratie heeft in Amerika nog niet echt geprofiteerd van de internet-revolutie, meent hij. Activisten op allerlei gebieden hebben elkaar gevonden, van het anti-globaliseringsfront tot en met de Nobelprijs-winnende strijders tegen de landmijnen. Het verzet tegen de impeachment-procedure van president Clinton is uitgegroeid tot een bloeiend petitie-netwerk (MoveOn.org). Senator McCain haalde vorig jaar via internet miljoenen op van kleine donateurs voor zijn presidentiële campagne.

Maar van een verandering in de democratische machtsverhoudingen is geen sprake. En zelfs niet van vernieuwing van de democratische techniek. Sinds het falen van de stemmachines in Florida, is stemmen via internet niet in zicht gekomen. Shapiro: ,,Zelfs voor het ontwikkelen van stemmen via betaalautomaten, wat vrij eenvoudig zou kunnen, heeft niemand geld over. Onze prioriteiten zijn gericht op alles wat winstgevend is en niet op het laten functioneren van een democratische samenleving.''