In: Cinecenter en The Movies, Amsterdam; Lantaren/Venster, Rotterdam; Haags Filmhuis; Lux, Nijmegen

Achter tralies van een weefgetouw

Door ANDRÉ WAARDENBURG
Tunesië heeft een Westers georiënteerd rechtssysteem waarbij man en vrouw voor de wet gelijk zijn, polygamie verboden is en de vrouw recht heeft op echtscheiding.

Ondanks dit liberale systeem komt uit de twee films die Moufida Tlatli maakte, Les silences du palais (1994) en La saison des hommes (2000), een heel ander beeld naar voren over de zelfstandige positie van vrouwen in deze islamitische samenleving. Hierin blijken de moslimwetgeving en aloude tradities veel belangrijker te zijn dan welk burgerrecht dan ook. Het maakt van vrouwen tweederangsburgers, een schrijnend gegeven dat ook al indringend aan de kaak werd gesteld in The Circle van de Iraanse filmmaker Jafar Panahi. Zowel in die film als in La saison des hommes zit een scène waarin een vrouw een dochter baart, wat tot zichtbare teleurstelling en afkeuring leidt bij de schoonfamilie.

Dat vrouwen gevangen zitten in een moslimsamenleving werd in The Circle metaforisch weergegeven door alle vrouwelijke personages in een cel te tonen. La saison des hommes kiest voor een letterlijke verbeelding. Hoofdpersoon Aïcha wordt vaak gefilmd vanachter het tralieachtig weefgetouw en in één shot zelfs door de spijlen van een ledikant. Op zulke momenten toont Tlatli zich nog een subtiel cineast. Helaas is ze bang dat de toeschouwer haar boodschap weleens zou kunnen missen en verbaliseert ze keer op keer de thema's in de dialogen.

De aan de Franse filmschool IDHEC opgeleide en vroeger als editor werkzame Tlatli heeft een voorliefde voor films met een flashbackstructuur waarin heden en verleden elkaar afwisselen. Zo'n vorm heeft bij haar twee functies: het verklaart de omstandigheden van de personages in het heden en maakt tevens pijnlijk duidelijk dat, hoewel er jaren zijn verstreken, eigenlijk niets veranderd is. Met twee scènes geeft Tlatli mooi de continuïteit aan. Gezeten op de veranda van het familieonderkomen op het eiland Djerba wacht Aïcha's schoonmoeder - symbool van de eeuwenoude restrictieve islamtradities - de hoofdpersoon op en leest haar de les. Twintig jaar later doet Aïcha - symbool van de wil tot vrouwenemancipatie - exact hetzelfde bij haar dochter, gezeten op dezelfde plek. Hoewel zo'n onwrikbare conclusie treurig stemt, biedt de film toch een glimpje hoop. Via veel totaalshots wordt in de mise-en-scène de enorme saamhorigheid en onderlinge verbondenheid van de vrouwen benadrukt. Ze delen hetzelfde lot: ze wachten op de komst van hun echtgenoten uit Tunis. Gedurende één maand zijn ze verenigd (het seizoen van de mannen), daarna gaan de mannen weer aan het werk. De overige elf maanden bieden ze elkaar troost. Die afhankelijke positie, zowel van mannen als van de archaïsche tradities, is Aïcha's jongste dochter Emna teveel. Zelfbewust en koppig neemt ze geen genoegen met haar ondergeschikte positie. Zou de toekomst dan toch verandering brengen?