"PARDON". Met deze boodschap moest de leiding van Morgan Stanley dezer dagen naar een aantal klanten. Zij hadden geprotesteerd tegen een uitnodiging aan ex-president Clinton om te spreken op een conferentie van het grote Amerikaanse effectenhuis in Florida vorige week.

Een uitgelezen gelegenheid om de bekendheid te verzilveren die de status van oud-president meebrengt. Dat de klantenkring van Morgan Stanley een aantal mensen omvat die ook na zijn aftreden niets willen horen van Clinton, wekt op zichzelf weinig verbazing. Opmerkelijk is dat de bestuursvoorzitter de uitnodiging achteraf betitelt als "bijzonder ongelukkig gezien de handelwijze van de heer Clinton bij zijn afscheid van het Witte Huis".

Op de valreep deed de scheidende president twee dingen: hij kocht het Whitewater-schandaal af bij de speciale aanklager en hij kondigde een serie gratiebesluiten af, een zogeheten "presidential pardon". Het was een veelzeggende combinatie. Bij Whitewater moest Clinton alsnog het nodige slikken: een schorsing als advocaat voor vijf jaar is hoe dan ook een vervelende start van zijn nieuwe levensfase. Hij heeft toch al een hoge prijs moeten betalen voor iets wat maar niet een reden tot afzetting wilde worden.

Het was een mooi kader voor een grootmoedig gebaar van een scheidend staatshoofd aan het adres van een aantal minder fortuinlijke medeburgers. De gratielijst bevatte daar ook zeker een element van. Maar Clinton bedierf dit effect door gratie te verlenen aan de voortvluchtige grondstoffenhandelaar Marc Rich en nog enkele andere weldoeners. Voor de goede orde stopte het vertrekkende presidentiële echtpaar nog wat donaties aan het Witte Huis in de verhuiswagen en claimde de jongste aanwinst in New York van de kantoorruimte voor oud-presidenten, die evenveel kost als de faciliteiten voor al zijn nog levende voorgangers bij elkaar. Maar Rich is toch wel het toppunt. Hij wordt gezocht voor een van de grootste belastingfraudes, zo niet de grootste, in de Amerikaanse historie. Zijn (inmiddels: ex-)echtgenote heeft indrukwekkende donaties aan de Clintons op haar naam staan.

INHERENT AAN individuele gratieverlening is dat zij " discriminerende keuzes" meebrengt, verklaarde het federale Hooggerechtshof in 1974. Het presidentieel pardon is onbeperkt, onherroepelijk en behoeft geen motivering. Men kan ook zeggen: de daad spreekt voor zichzelf. Algehele instemming ligt historisch gezien niet in de lijn, getuige het blanco pardon dat president Ford in 1974 verleende aan zijn wegens het Watergateschandaal afgetreden voorganger Nixon. Of de "Kerstgratie" van Bush sr. voor zes verdachten in het Iran-Contraschandaal.

Clinton heeft het klaargespeeld buiten deze royale grenzen te stappen. Dat hij zijn eigen broer gratieerde wegens een drugsdelict valt nog te duiden als bijdrage aan een zich aarzelend aftekenende verschuiving in de Amerikaanse opvattingen op dit gebied. Het pardon voor Rich zegt vooral dat gunsten te koop zijn. Tekenend is dat Clinton de gebruikelijke procedure in deze zaak negeerde. Het lijkt wel alsof hij het er om dóet, telkens als hij uit een moeilijke periode komt. Het wordt een interessante vraag hoe lang de Amerikanen dat blijven appreciëren.