Raoul Wallenberg, die vele duizenden joden het leven redde, stierf eenzaam in een Russische gevangenis. Of leeft hij nog?

Door onze redacteur PAUL LUTTIKHUIS

ROTTERDAM, 13 JAN. Het gebeurde vandaag precies 56 jaar geleden. Chaos heerste in Boedapest nadat het Rode Leger de nazi's hadden verjaagd. De Sovjets stuitten op een Zweedse rijkeluiszoon, die naar het scheen regelmatig bij hoge nazi-officieren over de vloer kwam. Raoul Wallenberg, telg van een befaamde zakenfamilie uit Zweden, werd gearresteerd als een collaborateur. Het was misschien niet onlogisch om dat te denken. Maar het was een regelrechte blunder - of wellicht veel erger - om die vergissing later, toen duidelijk werd wat Wallenberg werkelijk in Boedapest had gedaan, niet te herstellen. Het was het begin van een reeks mysteries in de zaak-Wallenberg, die gisteren culmineerden in een onderzoeksrapport waaraan tien jaar is gewerkt en dat in feite alleen maar meer vragen oproept.

Wallenberg bleek weliswaar regelmatig met de nazi's te hebben onderhandeld, maar hij deed dat vooral om ze te waarschuwen dat hij ze na de oorlog zou laten vervolgen voor hun wandaden. Hij richtte in Boedapest allerlei Zweedse onderzoeksbureau's in en een bibliotheek en nam op sommige dagen honderden joden tegelijk in dienst, die met behulp van een Zweeds pasje een beschermde status kregen. Hij hield persoonlijk treinen tegen op weg naar concentratiekampen, omdat hij vermoedde dat er mensen inzaten met een Zweedse Schutzpass. Tienduizenden Hongaarse joden heeft hij zo het leven gered. Waarschijnlijk hebben de Sovjet-autoriteiten gedacht met deze verkeerde arrestatie hun voordeel te kunnen doen. Wallenberg was mensen waard, overlopers in het Westen. Maar Zweden was onverzettelijker dan verwacht en heeft consequent geweigerd spionnen uit te leveren. Zweden was, zoals ook het rapport van de Zweeds-Russische commissie concludeert, sowieso nogal tam. In juni 1946 is er een ontmoeting tussen de Zweedse ambassadeur in Moskou en Stalin, zonder resultaat. Daarna wordt het stil rond Wallenberg. Totdat in 1956 premier Tage Erlander bij een bezoek aan Moskou met getuigenverklaringen komt dat Wallenberg in een gevangenis bij Moskou zou zitten. De Russen ontkennen, maar korte tijd later komt minister van Buitenlandse Zaken Andrei Gromyko ineens met bewijzen dat Wallenberg in 1947 aan een hartaanval is overleden en, zonder lijkschouwing, is gecremeerd. In de jaren die volgen zijn er regelmatig getuigen, voormalige gevangenen, die verklaren Wallenberg te hebben gezien. Maar pas in 1989 wordt de draad op diplomatiek niveau weer opgepakt. Ook Russische media voelen zich vrijer om over de zaak te publiceren. Maar de glasnost van president Gorbatsjov leidt niet tot helderheid in de zaak-Wallenberg. Wallenberg stierf een natuurlijke dood in een Russische gevangenis in 1947, blijft de officiële lezing van de autoriteiten. Wel zijn de Russen in 1991 bereid om mee te werken aan een officieel onderzoek.

In 1997 volgt dan een verrassende wending. De toenmalige minister van Justitie, Sergei Stepasjin laat weten dat Wallenberg mogelijk toch is gedood door de Sovjets.

En aan de vooravond van het Zweeds-Russische rapport kwam eindelijk het hoge woord eruit. Onlangs erkende de Russische regering dat Wallenberg en zijn chauffeur om politieke redenen waren gearresteerd, dat ze slachtoffers waren van de Sovjet-terreur. Vast is komen te staan dat Wallenberg destijds ook informatie doorspeelde aan de Amerikaanse inlichtingendienst. Maar aan één ding blijven de Russen vasthouden: Wallenberg stierf in 1947.

( a d v e r t e n t i e s )