Uitgebracht op dvd door het Filmmuseum

Willekeurige selectie reisfilms

Door HENK VAN GELDER
Alles was nieuw en nooit vertoond, toen de eerste filmers in het begin van de twintigste eeuw hun camera richtten op landschappen, steden, havens en mensen in verre oorden. Zelf waren de toeschouwers er nog nooit geweest.

Nu maken ze zelf hun vakantiefilms en -video's, maar toen hadden ze daar de professionele cineasten van de eerste filmproductiemaatschappijen uit de geschiedenis voor nodig. En die legden alles vast met de naïeve blik van de beginner. Hun films waren vaak niet meer dan bewegende ansichtkaarten.

Exotic Europe is een mooie naam voor de dvd die vier Europese filminstituten met EU-subsidie hebben samengesteld uit reisfilms uit de beginjaren van de cinematografie. Het materiaal, met zichtbare zorg gerestaureerd, moet op de toenmalige kijkers inderdaad een exotische indruk hebben gemaakt: de drukte op een Turkse markt in Sarajevo, de idyllische rust aan de Franse westkust, het pas voltooide - en op drie dienders na nog lege - park van Gaudi in Barcelona, opgetogen reizigers in een trein die door de bergen rijdt, en bergbeklimmers als piepkleine mannetjes met pikhouweeltjes in de Alpen. In totaal staan er vijftien van zulke filmpjes op.

De enige Nederlandse bijdrage betreft een pittoreske 'documentaire' die de Franse productiemaatschappij Pathé in 1909 maakte over de fabricage van kaas. In een Hollands landschapje met molen is een stel in klederdracht doende met het melken van de koeien en het vullen van de melkbus. De rest speelt zich af op het zonovergoten erf van de boerderij; waarschijnlijk niet naar waarheid, maar kunstlicht voor binnenopnamen was nog niet of nauwelijks beschikbaar.

Helaas moet ieder filmpje op deze schijf afzonderlijk worden opgeroepen via een onoverzichtelijke inhoudsopgave, die de commando's traag opvolgt. Jammer genoeg is ook het geluid niet ideaal: aan sommige beelden is een licht ruisende 78-toerenplaat toegevoegd, maar meestal klinkt er irritant gedreutel uit een synthesizer op. En verder maakt deze selectie een uiterst willekeurige indruk. Er bestaan honderden, zo niet duizenden aanschouwelijke filmpjes als deze. Waarom het nu juist deze vijftien moesten zijn, is onduidelijk.

Dat doet echter niets af van het materiaal dat hier bijeen is gebracht. Het biedt een blik op een andere wereld, die ook in onze ogen exotisch is. Maar nu om een heel andere reden dan toen.