NIEUWSSELECTIE 
 KORT NIEUWS 
 RADIO & TELEVISIE 
 MEDIA 

S e l e c t i e

H.J.A.HOFLAND
Was het één geschifte jongeman, Lee Harvey Oswald? Had het lot hem een even geschifte onderwereldfiguur gezonden die hem vermoordde vóór hij iets over zijn motieven had kunnen vertellen? Of was dit het complot der complotten dat geëindigd is met de moord op John F. Kennedy?

Het rapport van de Warren Commission heeft na het diepste onderzoek de eerste mogelijkheid bewezen geacht. Oliver Stone verdedigt in zijn film, JFK, de tweede visie. Nu, 37 jaar na de moord in Dallas en 9 jaar nadat de film zijn première beleefde, aarzel je weer. Hebben Stone en alle anti-Warrens toch gelijk? Er is van drie kanten geschoten. Als Oswald al geschoten heeft, kan hij niet de enige zijn geweest. En een samenzwering ligt voor de hand. Het militair- industrieel complex had er alle belang bij dat deze president verdween, en hetzelfde gold voor de anti-Castro Cubanen in Florida, en de gewone reactionairen uit het Zuiden.

Jim Garrison, hoofdaanklager in New Orleans en de held van de film, gespeeld door Kevin Costner, probeert het raadsel te ontwarren. Al doende stuit hij op andere verdachte toestanden die hem in zijn overtuiging bevestigen. Hij wordt tegengewerkt. Getuigen sterven. Tenslotte heeft hij de zaak tegen een van de hoofdverdachten rond. In zijn requisitoir ontvouwt hij zijn theorie die uitgroeit tot een analyse van alles wat verdacht is in de Amerikaanse politiek.

De jury spreekt het onschuldig uit. Dan zijn we bijna drie uur verder. Maar Garrison zweert dat hij het niet zal opgeven. Hij ontmoet in een Washingtons park een geheime functionaris die alles weet maar niets aan de grote klok kan hangen. Die geeft hem gelijk. De historische moord is daarmee niet opgelost. De laatst bekende enquête leert dat 78 procent van de Amerikanen gelooft dat er meer aan de hand is dan in het Warren Report te lezen valt.

Stone heeft een film gemaakt die nog steeds het aanzien waard is. Hij geeft het tijdsbeeld zoals het was toen Kennedy aantrad. Hij heeft ruim gebruik gemaakt van de Zapruder tapes, de amateurfilm waarop de fatale seconden zijn vastgelegd (onlangs voor enige miljoenen op de vrije markt verkocht), en er is veel zwart-wit materiaal dat authentiek lijkt als het dat niet is. Costner speelt overtuigend, zij het soms langdradig de fanatieke waarheidszoeker. Maar daarbij moet gezegd: die mensen hebben hun langdradigheid soms tegen. En dan zijn er mooie bijrollen die de paranoïde sfeer versterken. Destijds noemde een criticus van de Washington Post de film een staaltje van info- ganda. Ik heb het woord daarna niet meer gezien. Het blijft een goede kenschets.

Rest de vraag naar het waarheidsgehalte. Het geloof in een samenzwering is een soort wereldlijke godsdienst met fundamentalistische aanhangers; een godsdienst die bovendien zichzelf versterkt. Iedere nieuwe twijfelaar wordt door de gelovigen automatisch beschouwd als een kracht die het geloof versterkt. Zie je wel, die hoort er ook al bij! Zo wordt de samenzwering voortdurend meer een mystieke werkelijkheid die de gelovige zich niet laat afpakken. De twijfelaar vraagt: kan een samenzwering van deze omvang en perfiditeit werkelijk bestaan en haar doel bereiken? Nee, daarvoor is het gemiddelde der mensen te dom en te verraderlijk. Onvermijdelijk zal iemand iets verkeerds doen; iemand gaat de zaak verraden.

En waarom, denk je als ketter tenslotte, hebben de samenzweerders Jim Garrison zelf niet meteen vermoord, dat lastpak. Dan waren ze van veel gezeur af geweest. Maar zo dom waren ze blijkbaar. Goed beschouwd is het een wonder Oliver Stone zelf nog leeft. Daarmee ontkracht hij zijn boodschap.

JFK (Oliver Stone, 1991, VS), Net5, 20.30-23.55u.

( a d v e r t e n t i e s )