In: Kriterion, Amsterdam; Lux, Nijmegen

Desi's geënsceneerde realiteit

Door HANS BEEREKAMP
De eerste scène van Desi, de documentaire van Maria Ramos die vorige week de publieksprijs van IDFA won, is van de schouder gedraaid door een rennende cameraman. We zien chaotische beelden van een bos. Met die opening legt de in Brazilië geboren Ramos, die in 1996 debuteerde met het hecht geconstrueerde Brasília, een dag in februari, een plechtige verklaring af: dit is niet de film die ik wil gaan maken.

Vanaf dat moment staat bijna alles wat de kijker te zien krijgt in Desi onder strenge controle van de regisseur. Het onderwerp zou zich lenen voor een vrije, losse documentaire stijl, zeg maar cinéma vérité. Ramos volgde over een lange periode een Amsterdams meisje van elf, van wie de moeder zichzelf heeft gedood en de vader en stiefmoeder niet erg stabiel lijken. Regelmatig zien we Desi haar mobieltje pakken om eens te bellen bij wie ze die nacht zal slapen: vader, opa, oma of een vriendinnetje. Als Desi bij haar grootvader binnenkomt, staat de camera haar al binnen op te wachten, nadat we haar eerst hebben zien aanbellen. De documentaire is gedecoupeerd en in scène gezet als een speelfilm, volgens de regisseur vaak in overleg met haar hoofdpersoon. Vanaf de door de regisseur voor haar voeten neergelegde meerkoet, die Desi en haar vriendinnetjes in een van de eerste scènes begraven, bespiegelend over de dood, weet je niet meer wat in Desi authentiek en spontaan is, en wat het resultaat is van overleg en (re)constructie.

De strategie van Ramos om distantie te houden, en toch het publiek de film in te trekken met filmische middelen, lukt alleen wanneer die kijker niet al te kritisch is. Ik had steeds last van hinderlijke vragen. Hoe vaak slaapt Desi niet thuis? Wil of kan ze niet naar haar vader? In welke mate heeft de filmmaakster ingegrepen in Desi's werkelijkheid? En dan voel je niet meer zo veel, behalve in een minutenlang statisch shot, waarin Desi wanhopig haar stiefmoeder omarmt. Dat voelt echt, omdat het niet in het scenario stond.