Het verdrijven van de militaire junta heeft de razendsnelle neergang van Ivoorkust voorlopig tot staan gebracht. Maar de crisis is nog niet voorbij.

Door onze redacteur DICK WITTENBERG

ROTTERDAM, 26 OKT. Wat gisteren en dinsdag leek op een spontane volksopstand om een militaire junta te verjagen, was een zorgvuldig georkestreerde machtsgreep van een man die al dertig jaar bekend staat als een voorvechter van de democratie. De oude vos Laurent Gbagbo, leider van het socialistische Front Populaire Ivorien (FPI), wist zondag op de dag van de presidentsverkiezingen al zeker dat hij de nieuwe leider van Ivoorkust zou worden. Goedschiks of kwaadschiks.

De voormalige hoogleraar geschiedenis gaf aan een verslaggever van het Franse persbureau AFP zondagmiddag privé-college. Hij was ervan overtuigd dat de militaire leider, generaal Robert Guéï, de verkiezingen onmogelijk kon winnen. Dat zou in de loop van de avond onvermijdelijk duidelijk worden. En dan waren er twee scenario's, zei Gbagbo. Of Gbagbo zou rond middernacht een telefoontje krijgen van de generaal om hem met de overwinning te feliciteren. Dat was het , ,Senegalese scenario". In dat West-Afrikaanse buurland maakte president Diouf in maart op waardige wijze plaats voor de jarenlange oppositieleider Abdoulaye Wade.

Maar Gbagbo sloot niet uit dat de generaal zijn positie desnoods met geweld zou verdedigen. Dat de generaal zich opnieuw niet zou houden aan zijn plechtige belofte om zich neer te leggen bij de wil van het volk. In dat geval trad het "Joegoslavië-scenario" in werking, zei Gbagbo zondag. Hij zou zijn aanhangers de straat op sturen. Hij zou ze het televisiestation laten bezetten. Guéï zou hetzelfde lot ondergaan als Milosevic. Verjaagd door het volk. En zo gebeurde het dinsdag en woensdag nadat Guéï de nationale kiescommissie had ontbonden en de zege in de presidentsverkiezing voor zich had opgeëist. Tienduizenden mensen trokken gisteren naar het centrum van de hoofdstad Abidjan, het spervuur uit machinegeweren en salvo's traangasgranaten negerend. Zij profiteerden van de grote verdeeldheid binnen de paramilitaire gendarmerie en het leger. Net zoals in Joegoslavië weigerden soldaten op de kritieke momenten op de betogers te schieten. Leden van de gendarmerie sloten zich bij de demonstranten aan.

De militaire junta die Ivoorkust sinds de staatsgreep van vorig jaar december heeft geregeerd moest gisteren wijken voor de druk van het volk. Maar het is voorbarig om te zeggen dat democratie en behoorlijk bestuur hebben gezegevierd. Gbagbo heeft zichzelf gisteren tot winnaar van de verkiezingen en rechtmatig president uitgeroepen. Maar die benoeming wordt door de twee belangrijkste partijen van Ivoorkust betwist, de Parti Démocratique de la Côte d'Ivoire (PDCI) en de Rassemblement des Republicains (RDR). De leider van de RDR, Alassane Ouattara, noemde de verkiezingen gisteren "onrechtmatig" omdat de kandidaten van de PDCI en de RDR niet mochten meedoen, een beslissing van het Hooggerechtshof die door de militaire junta was gedicteerd.

De RDR-leider vindt dat nieuwe verkiezingen moeten worden gehouden. Volgens Ouattara heeft Gbagbo niet het mandaat van het volk omdat veel kiezers gehoor hebben gegeven aan de oproep van de PDCI en de RDR om de verkiezingen te boycotten. Slechts eenderde van de kiezers toog naar de stembus. Kiezers die voor Gbagbo kozen stemden volgens Ouattara in de eerste plaats voor een burgerpresident en tegen Guéï. Op verschillende plaatsen in Ivoorkust zijn gisteren en vandaag gevechten uitgebroken tussen aanhangers van de FPI en de RDR.

Gbagbo voelt er niets voor om het presidentschap waar hij dertig jaar naar gestreefd heeft, al direct in de waagschaal te stellen met nieuwe verkiezingen. Hij verschuilt zich achter het Hooggerechtshof dat zich op de grondwet beroept. Dat is minder democratisch dan je zou verwachten van een man die er zijn levenswerk van heeft gemaakt om Ivoorkust tot een meerpartijendemocratie te maken en die daarvoor in de jaren zeventig nog twee jaar in de gevangenis gezeten heeft. Maar Gbagbo is minder onbevlekt dan zijn hagiografen willen doen geloven. Eerder dan Guéï, zelfs eerder dan president Henri Konan Bedié die tien maanden geleden door Guéï werd verjaagd, heeft Gbagbo zich tegen de buitenlanders gericht die in Ivoorkust bijna veertig procent van de bevolking vormen. Overal in het land hield hij toespraken die dropen van de vreemdelingenhaat.

En Gbagbo heeft de coup van Guéï met gejuich ontvangen. De FPI leverde de meeste ministers in diens overgangsregering. Het besluit van het Hooggerechtshof om veertien van de negentien kandidaten voor de presidentsverkiezingen uit te sluiten, werd door Gbagbo gesteund. Partijleiders van de RDR noemen Gbagbo dan ook "een handlanger van Guéï". Grote vraag is wat het sterk verdeeld leger zal doen. Gbagbo zegt dat hij de steun heeft van de strijdkrachten. Maar ook Ouattara heeft van oudsher sterke medestanders onder de militairen die overwegend islamitisch zijn en uit het noorden komen, net zoals hij. Zelfs is niet zeker of de rol van Guéï definitief is uitgespeeld. Zijn verblijfplaats is nog onbekend.

Aan de politieke instabiliteit van Ivoorkust heeft de volksopstand van gisteren geen eind gemaakt.

( a d v e r t e n t i e s )