De Chinese regering maakt zich zorgen over het maatschappelijk verval. Echte helden moeten de burgers weer waarden en normen bijbrengen.

Door onze correspondent FLORIS-JAN VAN LUYN

PEKING, 16 OKT.Volgens het Chinees-Engels woordenboek is een held 'iemand die bereid is de knuppel ter hand te nemen voor een goede zaak' (jianyi yongwei). In China is een tekort aan dat soort mensen, vindt de afdeling 'Helden' van het Bureau voor Burgerzaken in Peking. Er zijn er meer die een knuppel of een ander wapen ter hand nemen voor minder eervolle doelen. Het bureau werkt, in opdracht van de Chinese regering, aan de verbetering van de maatschappelijke moraal en zoekt en beloont de echte helden van Peking. Maar hoe vind je die? "Moeilijk, moeilijk", zegt bureauchef Ma Wuyi. "Ze zijn er wel, maar we weten lang niet altijd waar." Veel potentiële helden melden zichzelf, vertelt Ma. Maar dat blijken zelden echte helden. "We gaan na wie ze zijn, wat hun achtergrond is en uiteraard wat ze precies hebben gedaan. Dan gaat hun dossier naar het politiebureau." Pas als alle feiten zijn gewogen, kiest Ma zijn helden, tussen de tien en twintig per jaar. Het zijn mensen die 'het leven op het spel hebben gezet in een poging te voorkomen dat schade word toegebracht aan personen of eigendom van het vaderland', staat in het regelement. Maar het blijken ook mensen te zijn die geknipt zijn voor een p.r.-functie ter meerdere eer en glorie van de natie.

Er is stevig de klad gekomen in de opbouw van 'de geestelijke beschaving' van het Chinese volk. Sinds de Chinese regering vier jaar geleden de gelijknamige campagne is begonnen, die het tekort aan spiritualiteit en de groeiende hang naar geld en goederen moet compenseren, wordt weer als vanouds geklaagd over het moreel verval in de samenleving.

Chinezen denken te veel aan zichzelf, hun eigen beurs, lijf en leden. "De medemens in nood kan lang niet altijd op mededogen rekenen, laat staan hulp", weet Ma. "Wordt iemand op klaarlichte dag overvallen, dan kijken voorbijgangers toe, maar ze doen niets. Dat moet veranderen." Het zijn dergelijke problemen die de regering er in de afgelopen twee decennia van markteconomische openheid en kapitalistische verharding herhaaldelijk toe hebben bewogen ideologische campages te lanceren om af te rekenen met " onverantwoordelijk en egoïstisch gedrag".

De nationale scholing die de Chinese beleidsmakers om de zoveel jaren nieuw leven inblazen, concentreert zich op modelburgers; mensen die zich zo onbaatzuchtig hebben opgesteld dat zij gelden als een bron van inspiratie. Een van hen is Liu Ruiyuan, eind veertig, eigenaar van een verfwinkel. Begin dit jaar was hij getuige van een beroving. Liu ging zonder aarzelen achter de dieven aan, kreeg één van hen te pakken, raakte met hem in gevecht en kreeg een mes tussen zijn ribben. Geen van de omstanders kwam hem te hulp. "Ik heb er geen moment over nagedacht", zegt Liu, een stevige man met dikke zwarte wenkbrouwen. "Iedere Chinees had hetzelfde moeten doen."

De Heldenafdeling van het Bureau voor Burgerzaken was zo onder de indruk van het verhaal van Liu dat ze de baas van de verfwinkel aanwees als een van de nieuwe helden van de Chinese hoofdstad. De instelling betaalde zijn ziekenhuiskosten, deelde een prijs van drieduizend gulden uit en spelde hem op de dag van de uitreiking een grote papieren roos op zijn borst. "Ik voel mij geen held", zegt Liu bescheiden, "ik heb gedaan wat veel anderen ook hebben gedaan. Alleen weet niemand van hun bestaan; er zijn heel veel onbekende helden. Ik heb geluk gehad", zegt hij.

Het is maar hoe je het bekijkt. Want het predikaat modelheld komt samen met een agenda vol ongevraagde verplichtingen. Liu is niet alleen gelauwerd voor zijn moedig optreden, van hem wordt ook verwacht dat hij kond doet van zijn belevenissen om anderen te inspireren. "Ik geef veel interviews en houd regelmatig lezingen", zeg Liu, "ik ben veel weg van de zaak." En zelfs wanneer hij in het achterkamertje van de winkel zijn verhaal doet, wordt er geklopt en staat een lokale televisieploeg voor de deur die het gesprek van Liu met zijn buitenlandse gast komt vastleggen. "Ik had mijn prijzengeld aan de minder bedeelden willen geven", zegt Liu, terwijl hij in de camera kijkt, , ,maar het districtsbestuur heeft erop aangedrongen dat ik het hield." De geluidstechnicus stoot een lamp om en het fragment moet over. "Soms is het zwaar een held te zijn", zegt Liu wanneer hij weer buiten beeld is. De communistische leiders maken zich zorgen maken over de maatschappelijke normvervaging, niet alleen omdat ze er zelf last van hebben, maar vooral omdat het volk erover klaagt. De kranten staan vol van verhalen over automobilisten die zijn gevlucht na een ongeluk dat zij zelf hebben veroorzaakt. Veel Chinezen klagen over laf en onverantwoordelijk gedrag van hun medemens, maar ze bedenken zich wel tweemaal voordat ze iemand te hulp schieten. De reden, zo legt iedereen desgevraagd uit, is dat je grote kans loopt om als onbaatzuchtige hulpverlener aangewezen te worden als de dader. "De meeste slachtoffers zijn niet verzekerd en verhalen de kosten op willekeurig wie. Dan rijd je liever door wanneer je langs een ongeluk of een misdaad fietst", zegt een verzekeraar. Sommige wegpiraten rijden hun verkeersslachtoffers liever dood dan dat ze er een leven lang voor moeten betalen. "Als er geen getuigen zijn, zetten ze hun auto nog een keer in de achteruit", aldus de verzekeraar. Kunnen modelhelden dat voorkomen? "Het heeft invloed", zegt Ma zonder overtuiging. Veel van de mensen die de helden van Ma moeten bereiken, zijn het daar niet mee eens en vinden de methode achterhaald. Modellen horen bij een modelmaatschappij zoals die volgens de planeconomie was bedoeld, zo redeneren zij, maar niet bij de moderne en plurale samenleving die China steeds meer aan het worden is. Zo'n samenleving vraagt om andere oplossingen zoals een goed en afdwingbaar rechtsstelsel.

Ja, zelfs de helden twijfelen. Neem Li Zhenfeng. Zijn heldendaad, het redden van twee schoolmeisjes uit de handen van gewelddadige plattelandsjongens, stamt uit 1982. Hij kreeg er van langs en werd met een metalen staaf op zijn hoofd geslagen. Sinds die gebeurtenis brengt hij vooral veel tijd door in ziekenhuizen. Nu hij na al die jaren als held is erkend, voelt hij wel iets van trots, maar wat er precies mee wordt bereikt, is hem niet duidelijk. Zijn vrouw briest dat eer geen oplossing is voor de problemen van haar man. " We hebben geld nodig", zegt ze met stemverheffing. "Hij kan niet werken en ik moet voor hem zorgen. Dat kost geld en dat hebben we niet! Ik had gehoopt dat het heldendom ons wel meer had opgeleverd, daarom heb ik hem voorgedragen bij het Bureau voor Burgerzaken."

( a d v e r t e n t i e s )