Betoverende filmmaker

Door HANS BEEREKAMP
ROTTERDAM, 4 OKT. Zijn internationale faam dankt de gisteren in odz op 75-jarige leeftijd overleden regisseur Wojciech J. Has feitelijk aan slechts twee films.

Daarvan is Manuscript gevonden te Saragossa (Rekopis znaleziony w Saragossie) uit 1964 de belangrijkste. Gebaseerd op een 19de-eeuwse roman van Jan Potocki is de zwart-wit-film van drie uur een betoverende ervaring, een alchemistisch meesterwerk met muziek van Krzysztof Penderecki. Het werd een soort cultfilm, die steeds weer op bleef duiken, wanneer liefhebbers elkaar enthousiast hadden weten te maken. In Amerika verscheen de complete versie pas in 1997 in de bioscoop, mede door inspanningen van Martin Scorsese en Grateful Dead-gitarist Jerry Garcia.

Negen jaar later maakte Has weer een bijzondere film, Het zandlopersanatorium (Sanatorium pod klepsydra), maar ook die film kreeg geen brede verspreiding, zelfs niet in gespecialiseerde bioscopen of filmhuizen. De andere films van Has, die in 1954 debuteerde met De strop, zijn zelfs zo goed als onbekend gebleven in het buitenland, een enkel retrospectief daargelaten.

Op een cruciaal moment, na de ineenstorting van de onder het communistische bewind goed geoliede Poolse filmindustrie, nam Has de leiding over van de fameuze filmschool van odz. Tussen 1990 en 1996 probeerde hij daar een nieuw elan tot stand te brengen, en studenten te leren hoe je films moet financieren, als de staat je niet meer op de loonlijst zet. Als steuntje richtte Has daar een stichting op (Indeks geheten) die fondsen moest werven voor de studenten. Collega-regisseur Andrzej Wajda herinnerde zich gisteren Has als een 'echt onafhankelijke kunstenaar', iemand die nooit concessies deed aan zijn artistieke opvattingen. Dat is een groot compliment voor een filmer die zich in Polen meer dan veertig jaar op de been heeft weten te houden.