Tien jaar geleden werden Oost- en West-Duitsland herenigd. De politici hebben van het feest een treurige vertoning gemaakt.

Door onze correspondent MICHÈLE DE WAARD

BERLIJN, 3 OKT. Over de tiende verjaardag van de Duitse hereniging hing vandaag een donkere schaduw. Wekenlang vlogen de regerende SPD en de oppositionele CDU elkaar in de haren over wie de eenwording tussen Oost- en West-Duitsland tot stand heeft gebracht. Beide partijen schoten met zwaar geschut.

Oud-kanselier Helmut Kohl wierp de SPD 'verraad' voor de voeten omdat ze de wil tot hereniging allang had laten varen. Had de huidige kanselier Gerhard Schröder de hereniging niet 'reactionair' genoemd? Had Joschka Fischer, de groene minister van Buitenlandse Zaken, niet gezegd dat de eis tot hereniging een 'gevaarlijke illusie' was - enkele weken voordat Hongarije de grenzen voor DDR-burgers opende?

Ook kanselier Schröder liet zich verleiden tot bittere uitspraken. Had Kohl het er met zijn zwartgeldpraktijken niet zelf naar gemaakt dat zijn historische prestaties in twijfel werden getrokken? Kohl vervalst de geschiedenis, vond de SPD. Franz Müntefering, SPD-secretaris, beweerde zelfs dat Kohl destijds eenvoudig 'geluk' had gehad. Een 'andere kanselier' had een snelle hereniging ook voor elkaar gekregen. En bij de immer onverstoorbare Hans Eichel, SPD-minister van Financiën, rolden in de Bondsdag de tranen over de wangen toen de jonge christen-democratische fractieleider Friedrich Merz de SPD voor de voeten wierp dat in 1989, na de val van de Berlijnse Muur, "geen enkele sociaal-democraat" de eenwording werkelijk wilde. Was Eichel met zijn familie niet onmiddellijk na de opening van de grens naar de DDR gereden omdat hij zich zo nauw verbonden voelde met de Oost-Duitsers?

Het was een treurige vertoning die de grootse historische gebeurtenissen geen recht deed. De misstap die de regering van Saksen had gemaakt door Kohl bij de officiële viering vandaag in Dresden niet als spreker uit te nodigen, terwijl zijn rol als diplomatiek architect van de hereniging onbetwist is, trok diepe sporen. Wie anders had de Duitse eenwording tot stand gebracht dan uitsluitend de bevolking, zei Hans- Dietrich Genscher, die probeerde de angel uit het verhitte debat te halen. Toch weet de liberale Genscher als geen ander dat zonder de perestrojka van Michail Gorbatsjov, het Poolse verzet van Solidariteit, de instemming van George Bush en zijn eigen pendeldiplomatie met Kohl tussen de wantrouwende Europese partners het project-Duitsland nooit gelukt was.

En terwijl de politiek ruziet, vieren de Duitsers feest. Want een overgrote meerderheid (66 procent) van de bevolking is positief over de hereniging, blijkt uit een enquête. Wat hebben de buren tien jaar geleden niet allemaal gezegd en geschreven, toen de Duitsers samen een staat wilden vormen.

Ossies behendige volkskapitalisten

De schrijver Günter Grass waarschuwde voor het 'Vierde Rijk'. De Britten zagen het land naar het 'Oosten' afdrijven. De Fransen vreesden dat een volk van tachtig miljoen weer over Europa zou gaan heersen. "Angst heerste, maar er kwam normaliteit", schrijft het liberale weekblad Die Zeit. Is Duitse geschiedenis eindelijk niet eens een keer goed afgelopen, merkte Bondsdagvoorzitter Wolfgang Thierse op.

Tien jaar na de hereniging is er genoeg reden tot tevredenheid, al is de ontevredenheid over gemaakte fouten en de trage opbouw van het Oosten niet onbegrijpelijk. Werkgevers prijzen de Ossies omdat ze op de werkvloer flexibeler blijken te zijn. Op sommige terreinen zoals de cao's, de winkeltijden, en wat betreft de pioniersgeest van jonge startende ondernemers geldt het Oosten zelfs al 'laboratorium' voor het Westen. Waren de Oost-Duitsers begin jaren negentig nog aarzelende nieuwkomers op de vrije markt, intussen ontpoppen de Ossies zich als behendige 'volkskapitalisten' die hun Westerse familieleden graag van beurstips voorzien. En beschikte coach Franz Beckenbauer in 1990 tijdens het wereldkampioenschap voetbal nog over een puur West-Duitse ploeg, intussen bestaat het nationale elftal voor de helft uit Oost- Duitsers.Wie door de voormalige DDR rijdt, kan nauwelijks betwisten dat er 'bloeiende landschappen' zijn ontstaan. De vernieuwde telecommunicatie is de modernste ter wereld, net als de vrijwel geheel gerobotiseerde autofabriek van Opel in Eisenach. Sommige delen van Oost- Duitsland zijn zelfs een mekka voor high-techondernemingen geworden, zoals de omgeving van Dresden, Jena en Halle. Maar het zijn er te weinig niet meer dan enkele bloeiende oases in een dor landschap. In het oosten is nog steeds onvoldoende werk voor de bevolking. Officieel is de werkloosheid in Oost-Duitsland met ruim 18 procent twee keer zo hoog als in het westen. "Wordt de verborgen werkloosheid meegerekend, dan schiet het cijfer al snel omhoog naar 30 procent", zegt Rüdiger Pohl, president van het Economisch Onderzoeksinstituut in Halle. Tien jaar later is de overgang van een failliete planeconomie naar een vrije marktmodel nog verre van voltooid. Oost-Duitsland kan economisch lang niet op eigen benen staan. De steun van 150 miljard per jaar die de Duitse regering in het oosten investeert, zal volgens Pohl nog vele jaren nodig zijn. De economische groei loopt dit jaar weliswaar in de pas met die van West-Duitsland, maar de produktiviteit blijft met zestig procent ver achter bij die in het westen. En, zegt Pohl: "De failliete DDR heeft een sociale erfenis nagelaten (uitkeringen, pensioenen) die betaald moet worden."

Het verlies van werk en sociale geborgenheid heeft vooral bij de ouderen tot verbittering geleid. Jongeren pakken de nieuwe vrijheden met beide handen aan, maar werkloze veertigplussers hebben geen enkel perspectief.

Volgens de Berlijnse historicus Heinrich August Winkler was de teleurstelling , ,voorgeprogrammeerd'. Temeer omdat het onverwerkte nazi- en DDR-verleden de Duitsers parten gaat spelen. Duitsland krijgt nu met het rechts-radicale geweld de rekening gepresenteerd voor de vervreemding die de afgelopen veertig jaar tussen Oost en West is ontstaan. "West-Duitsland kreeg de rekening voor het onverwerkte nazi- verleden in '68 opgediend. Blijft in het Oosten een kritisch debat over het verleden uit, dan komt het vroeg of laat tot een '68 van rechts."

Zie ook:

Dromen met open ogen (30 september 2000)

( a d v e r t e n t i e s )