VANDAAG TIEN JAAR geleden werd Duitsland herenigd - of verenigd? Verenigd, was de slotsom, al was het maar omdat het herstel van Duitsland binnen de grenzen van 1933 geen optie meer was. Het historische Oost-Duitsland bleef Pools of Russisch. Inmiddels is de nuance verloren gegaan.

Duitslands nieuwe grenzen staan vast. De DDR werd opge deeld in Lnder die op hun beurt aansluiting zochten bij de bondsrepubliek. Het voordeel was dat de continuïteit van die naoorlogse creatie verzekerd bleef, het nadeel dat de Oost- Duitse identiteit, die in veertig jaar arbeiders- en boerenstaat was ontstaan, vervluchtigde zonder dat er iets anders voor in de plaats kwam. Met als resultaat dat ontheemde en vervreemde Ossies zich moesten zien te handhaven in een land van gevestigde en zelfverzekerde Wessies.

Tot veler verbazing bestaan er vandaag twee volken in Duitsland. Dat was niet de verwachting geweest en niet de bedoeling. De beslissende slogan vlak voor de val van de Muur luidde: "Wir sind ein Volk." Dat is dus een wensdroom gebleken. De sociaal-economische achterstand in het oosten, maar vooral het gegroeide mentaliteitsverschil aan beide zijden van de voormalige scheidslijn hebben de totstandkoming van een werkelijk doorvoelde eenheid in de weg gestaan. De miljarden die sinds de eenwording in het oosten zijn gepompt, hebben de obstakels niet kunnen wegnemen. De zogenoemde verloren generaties daar hebben na ruim een halve eeuw aaneengesloten dictatuur geen kans gezien zich te herstellen. De jongeren, stuurloos als zij zijn, dreigen bovendien vast te lopen in extremisme en vreemdelingenhaat.

HET IS ZONDER MEER een merkwaardig jubileum. Niet al leen omdat het midden in een ontwikkeling wordt gevierd, waarvan richting en uitkomst onzeker blijven. Maar ook omdat het menselijke monument van de eenwording, Helmut Kohl, inmiddels in diskrediet is geraakt. De ex- kanselier slaat nu terug met het verwijt dat zijn opvolger en diens partij de kans op eenheid ongebruikt voorbij hadden willen laten gaan. De smet op de oud-kanselier is daarmee niet weg te wassen. Zijn verdienste staat, maar zijn reputatie is te gronde gegaan.

Het was slechts dankzij Kohl, zegt Kohl, dat de eenmalige kans werd gegrepen. Dat valt inderdaad moeilijk te betwisten. De internationale toestand was korte tijd buitengewoon gunstig voor het ontstaan van een nieuw Duitsland binnen de bestaande bondgenootschappen. Enkele maanden later trok een van de bouwmeesters, Sovjet-minister Sjevardnadze van Buitenlandse Zaken, zich teleurgesteld uit zijn regering terug. In augustus van het volgende jaar had in Moskou een staatsgreep plaats die het einde inluidde van de Sovjet-Unie zelf, partner van het Westen bij de verwezenlijking van de Duitse eenheid. De toestand van Europa zou een geheel andere zijn geweest als Kohl niet had doorgezet. En als de presidenten Bush en Gorbatsjov hem niet de gelegenheid hadden geboden.

DE DUITSE EENHEID staat of valt, het is vaak herhaald, met het bereiken van Europese eenheid. Die eenheid moet overigens, bijna elf jaar na de ineenstorting van het IJzeren Gordijn, nog worden verwezenlijkt. De Europese Unie zucht en steunt onder haar eigen opdracht zich te hervormen met het oog op de voorgenomen uitbreiding met landen in Midden- en Oost-Europa. Het Duitse jubileum is een geschikt moment om nog eens te overdenken waarom het allemaal begonnen is: de overwinning op de duistere jaren van wat de Britse historicus Eric Hobsbawn Europa's korte twintigste eeuw heeft genoemd.

Zie ook:

Dromen met open ogen (30 september 2000)

( a d v e r t e n t i e s )