KLM zit met een enorme kater na de mislukte fusie met British Airways. Het veel grotere BA wilde KLM opslokken, zonder al te veel bemoeienis uit Amstelveen, maar ook uit Den Haag.

Door onze redacteuren
MARC SERNÉ en ERIK VAN DER WALLE

AMSTELVEEN, 22 SEPT. KLM-topman Leo van Wijk zat er drie uur na de definitieve mislukking van de fusie van zijn bedrijf met British Airways bij als een aangeslagen bokser. Nog niet volledig knock-out, maar niettemin behoorlijk groggy. Hij had een valide uitleg gehad wanneer de fusie zou zijn vastgelopen op een weigering van de Britten om hun luchtruim in het kader van een open-skies verdrag verder open te stellen voor de Amerikanen. KLM-partner Northwest Airlines zou daardoor buitenspel komen te staan. Een sterk argument was ook geweest dat Brussel of de Amerikaanse mededingingsautoriteiten hun goedkeuring aan de fusie niet hadden verleend.

Maar dat uitgerekend luchtvaartpolitieke problemen met betrekking tot Den Haag de onneembare hobbel zouden vormen bij de fusie had hij niet verwacht. "We waren er grotendeels uit", aldus Van Wijk. "Maar het venijn zat in de details." Toch had menig luchtrechtdeskundige voor deze hobbel al gewaarschuwd. Nederland heeft voor een relatief klein land in de luchtvaart altijd al een ruime jas gehad. Dat geldt zowel voor het inmiddels failliete Fokker als voor Schiphol en de KLM. Enerzijds is KLM daardoor een icoon, een symbool van nationale trots, anderzijds vormt de daardoor ontstane geldingsdrang van KLM zich te meten met de groten in de luchtvaartwereld keer op keer een onneembaar obstakel aan de onderhandelingstafel.

Omdat KLM de Britten harder nodig had dan omgekeerd kon aan Nederlandse kant toch moeilijk worden verwacht dat BA al te veel concessies zou doen. Daarbij komt dat de overeenstemming niet alleen in Amstelveen moest worden bereikt, maar ook in Den Haag. De overheid moet immers de Nederlandse indentiteit van KLM waarborgen. Deze bemoeienis is een gevolg van een afspraak uit 1986 toen is overeengekomen dat de staat de meerderheid van het stemrecht in KLM heeft wanneer omstandigheden van luchtvaart-politieke aard dat nodig maken. "Er is met de Nederlandse overheid gedetailleerd en constructief overleg geweest", zegt Van Wijk. "Maar de uitkomst daarvan was voor BA niet aanvaardbaar."

In feite herhaalt de geschiedenis zich. Ook in 1992 zaten BA en KLM al aan de onderhandelingstafel. De overeenkomsten zijn frappant. Ook toen al werd door KLM gesproken over "een grensoverschrijdende fusie." Ook toen liep de zaak uiteindelijk stuk op de machtsverhoudingen. Van Wijk liet zich gisteravond niet uit over percentages die bij een eventuele nieuwe fusie aan de orde waren, maar de kern van zijn verhaal was dat British Airways KLM opnieuw wilde opslokken. Niet verrassend want de waarde van KLM ten opzichte van British Airways is sinds 1992 alleen maar verder gedaald.

Van Wijk sprak over "een bittere pil dat de grote stap voorwaarts niet is gelukt", maar trekt persoonlijk geen consequenties uit de tweede mislukte fusie (Alitalia) binnen één jaar. Zijn vertrek zou KLM overigens met een nieuw probleem opzadelen, want hij kent het bedrijf als geen ander, heeft aan de basis gestaan van de succesvolle alliantie met Northwest en heeft persoonlijk een goede relatie met zijn Amerikaanse collega van Northwest Airlines, John Dasburg, die zich gisteren beperkte tot het commentaar dat ook hij "verrast" was door de ontwikkelingen.

Van Wijk zal moeten toegeven dat het fusietraject steeds moeilijker begaanbaar wordt. Zelfstandig kan KLM op langere termijn niet overleven en zeker geen rol van betekenis spelen in de vier vijf grote allianties die er in de luchtvaart volgens analisten uiteindelijk zullen overblijven.

Maar de spoeling voor succesvolle samenwerking wordt na de verschillende debacles steeds dunner. Er zal wel weer contact worden gezocht met Swissair. Maar die maatschappij gaat binnenkort wellicht samen met Alitalia. Misschien kunnen de onderhandelingen van KLM met diezelfde Italianen alsnog worden heropend en ook het Spaanse Iberia is wellicht nog een optie, maar erg voor de hand liggen die 'oplossingen' niet. Ook een alliantie met Lufthansa is niet erg waarschijnlijk. De machtige Duitsers, die een steeds groter deel van de markt van KLM afpikken, groeien als kool.

Resteert Air France. Maar met deze Franse gigant dreigen voor KLM bij eventuele fusiebesprekingen vergelijkbare problemen als met British Airways. Bovendien heeft Air France al een Amerikaanse partner, Delta Airlines, en de Fransen zullen die niet willen verruilen voor Northwest Airlines.

"We zijn met BA als volwassen mensen uit elkaar gegaan", zei Van Wijk gisteravond. Vriendschappelijk zelfs, meldt het persbericht. De KLM- topman realiseert zich dat in het onoverzichtelijke landschap van de wereldluchtvaart alles mogelijk is en je ook als bestuursvoorzitters elkaar weer overal tegen kunt komen. Bovendien is het allesbehalve denkbeeldig dat BA straks achter Northwest Airlines aangaat. Want Amerikanen worden niet gehandicapt door een 'blauw gevoel' of nationale trots. Het gaat hun slechts om één ding: geld verdienen. Wat dat betreft biedt 'reus' BA meer mogelijkheden dan een aangeschoten zwaan.

( a d v e r t e n t i e s )