In: Rialto, Amsterdam; Lantaren/ Venster, Rotterdam; Haags Filmhuis; 't Hoogt, Utrecht

Ouderwets mooie film van Marco Bellocchio

Moeder, vader, voedster

Door HANS BEEREKAMP
Wat een min is, weten we in West-Europa alleen nog uit boeken en verhalen: een vrouw die het kind van een andere vrouw zoogt. Een van die verhalen is de novelle La balia van Luigi Pirandello (1867-1936), die Marco Bellocchio vorig jaar verfilmde.

Eeuwenlang was het in ons deel van de wereld de gewoonste zaak van de wereld dat een vrouw die haar kind niet zelf kon of wilde voeden die taak tegen vergoeding uitbesteedde. Zoals mannen uit de lagere klassen hun arbeidskracht verhuurden, zo verkochten sommige vrouwen hun melk en hun warmte. Democratisering, veranderingen in de verdeling van de rijkdom en vooral technologische vooruitgang vormen maar een gedeeltelijke verklaring van het feit dat de min verdween. De belangrijkste reden is wellicht dat ook vrouwen uit de hogere klasse nu op z'n minst de fles zelf willen geven.

Je zou zeggen dat een verhaal over de afgunst van een moeder op een min van een ahistorische visie getuigt. Toch schreef Pirandello zo'n vertelling, die precies past in de marxistisch-freudiaanse kraam van Bellocchio.

Rond de vorige eeuwwisseling slaagt de vrouw (Valeria Bruni Tedeschi) van een professor in de psychiatrie (Fabrizio Bentivoglio) er niet in haar kind zelf te voeden. Dit probleem leidt tot onverschilligheid van de moeder ten aanzien van de zuigeling, en de vader grijpt in. In een van de schokkendste scènes van de film monstert hij de borsten van een groot aantal kandidaat-voedsters. De keuze valt op een vrouw van buiten de stad, die om geld verlegen zit, omdat haar man wegens opruiende politieke activiteiten in de gevangenis zit. De baby drinkt, maar de moeder wordt steeds nerveuzer, uit schuldgevoel en jaloezie op de aardse aanwezigheid van een niet van zichzelf vervreemde indringster. Bovendien ontstaat een band tussen de min en de vader, die haar leert lezen en schrijven.

Vervreemding, dat toverwoord uit de linkse ideologie van de jaren zestig en zeventig, is ook altijd een hoofdthema geweest in het werk van Bellocchio. Dat leverde nu vergeten, soms prachtige films op vol woede tegen de repressie in het traditionele gezin (I pugni in tasca), het leger (Marcia trionfale) of in de geestelijke gezondheidszorg (Matti da slegare). Waanzin was volgens Bellocchio nooit uitsluitend het gevolg van chemische processen, maar de vrucht van kilte en onverschilligheid, vooral in de vroege jeugd, en tierde vooral welig in de bakermat van het patriarchaat.

Al die schematische ideeën keren weer in La balia, maar niet al te hinderlijk. Eerder kun je Bellocchio een overmaat aan subtiliteit verwijten, omdat veel suggesties in het scenario slechts fluisterend worden geopperd. Wie de ideeën niet kent, zal ze misschien nauwelijks herkennen, of hooguit in het gezwaai met rode vlaggen in het laatste kwartier.

Wat wel is gebleven, is de filmische kracht van dit soort Italiaanse cinema, die bijna verloren leek gegaan in de economische en politieke veranderingen van de laatste vijftien jaar. Het camerawerk van Giuseppe Lanci en de muziek van Carlo Crivelli strelen de toeschouwer, en alleen in films van Bellocchio of de gebroeders Taviani kunnen plotseling vrouwen uit de bomen komen vallen, als rijpe vruchten.