In: 10 theaters

Delicate talenten van Jim Carrey gemobiliseerd door Milos Forman

Portret geniale treiteraar Andy Kaufman

Door BIANCA STIGTER
Sinds bijna iedereen kabel heeft, is het een historisch gebaar geworden: op de televisie slaan om de sneeuw van het scherm te wissen. Toen televisie nog via een antenne werd ontvangen, gebeurde het vaak om het beeld weer terug te krijgen.

In duizenden huiskamers moet het tientallen malen gedaan zijn, door geïrriteerde mannen die een fraai doelpunt misten, door verbolgen vrouwen die een belangrijke kus dreigde te ontgaan. Eén keer, ergens in de late jaren zeventig, is dat gebaar geregisseerd geweest. In een uitzending op de Amerikaanse televisie was de sneeuw een paar seconden ingeprogrammeerd, ging het beeld overal tegelijk dwarrelen. Van kust tot kust moeten toen op hetzelfde moment kijkers zijn opgestaan om geheel voor niets een klap op hun toestel te geven. De choreograaf van dit geheime ballet was de Amerikaanse komiek Andy Kaufman. In de film die Milos Forman over hem heeft gemaakt, zien we hem tijdens de uitzending van de sneeuw tijdens een aan hem gewijde special in opperste verrukking in de studio staan. Het is een verrukking die je wilt delen, maar die ook verbaast. Wat een futiele schoonheid. Wat een loos vertoon van macht. Andy Kaufman is een komiek die voor een biopic geschapen lijkt. Veel van zijn grappen gingen over de hoofden van zijn publiek heen. Kaufman ging ervan uit dat hij niet alleen bestond om het publiek te amuseren, mensen in de zaal waren er ook om hem te vermaken. Kaufman nam iedereen, ook zijn familie en vrienden, zo vaak in de maling dat niemand hem geloofde toen hij aankondigde dat hij aan een zeldzame vorm van longkanker leed. Maar Kaufman stierf in 1983 op 35-jarige leeftijd. In de film kan het publiek eindelijk met Kaufman meelachen, al heeft Forman ook nog wel een paar verrassingen achter de hand. Kaufman wordt in Man on the Moon gespeeld door Jim Carrey, een komiek die ruimschoots heeft bewezen voor de slappe lach te kunnen zorgen, maar zich hier volledig inzet voor de delicatere verdiensten van een ander soort talent. Volgens Amerikanen is Carrey bijna niet van de echte Kaufman te onderscheiden. In Nederland doet zo'n compliment minder ter zake. Kaufman is hier alleen bekend geweest van zijn rol als de Litouwse televisiemonteur Latka in de sitcom Taxi. Amerikanen kennen hem ook van het tv-programma Saturday Night Live en van optredens voor zalen. Alleen als Latka was hij geliefd, en het is in de film snel duidelijk waarom. Voor een zaal studenten bestond Kaufman het bijvoorbeeld eens om tijdens een optreden de hele Great Gatsby van F. Scott Fitzgerald voor te gaan lezen. Toen dat de studenten na een paar bladzijden duidelijk werd, begonnen ze te protesteren. Willen jullie liever naar een opname luisteren, vroeg Kaufman, die naast een platenspeler stond. Hij zette een plaat op. Het was een opname van Kaufman die The Great Gatsby voorleest. Toen de plaat was afgelopen, las Kaufman zelf weer verder.

Het idee om over Kaufman een film te maken ontstond toen Forman en Danny DeVito, die met Kaufman in Taxi speelde en in de film zijn agent vertolkt, op een verjaarspartijtje van Michael Douglas over hem aan de praat raakten. De film lijkt die oorsprong niet te zijn kwijtgeraakt. Nog steeds is het niet veel meer dan een verzameling geweldige anekdotes, bijeengehouden door een geboorte- en een sterfdatum. Af en toe heeft Forman een kunststukje wel verplaatst om hem met de gebeurtenissen in het persoonlijke leven van Kaufman te verbinden. Zo is het optreden van Kaufman in Carnegie Hall, dat in werkelijkheid plaats vond lang voor hij ziek werd, in de film een soort afscheidsconcert geworden.

Man on the Moon, genoemd naar een lied dat de Amerikaanse popgroep REM over Kaufman schreef, is na Amadeus (1984) en The People vs Larry Flynt (1996) Formans derde biopic; hij is een specialist geworden in een moeilijk genre. Zijn behandeling ervan wrikt aangenaam met de vorm. Bij Forman wordt een leven geen verhaal. Forman heeft elke aandrang onderdrukt om zijn hoofdpersoon te verklaren. Kaufman blijft in Man on the Moon een komische guerrilla, van wiens geniale getreiter nu wel iedereen kan genieten.