In: Kriterion, Amsterdam; Lantaren/Venster, Rotterdam; Haags Filmhuis

Een visioen en tegelijkertijd de werkelijkheid

Door BIANCA STIGTER
In haar speelfilmdebuut Ratcatcher zet Lynne Ramsay je steeds op het verkeerde been. De zelfverzekerde, dromerige film speelt zich af in een arbeiderswijk in een zomer in de jaren zeventig.

De vuilnismannen staken en de toch al vervallen buurt stapelt het vuil zich hoog op. De ratten vermeerderen zich snel. Toch is Ramsay, die met haar korte films al twee keer prijzen won op het filmfestival van Cannes, er niet alleen op uit de ellende van deze plek te tonen. De 29-jarige regisseur, die zelf in Glasgow opgroeide, zoekt in het vuil vaak naar poëzie. Lyrisch filmt ze vergeelde vitrage, aftandse straten en een drabbig, groen- bruin kanaal. Maar Ramsay is niet zo verwaten dat ze het daarbij laat. Ze filmt ook indringend een korenveld, zwelgt in de gouden gloed, laat het doorgaan tot de horizon. Dat korenveld is visoen en werkelijkheid tegelijk. Het is het uitzicht uit het raam van een huis in een nieuwbouwwijk, waar een paar fortuinlijke families misschien naar mogen verhuizen. Het is Ramsay's hoofdrolspeler James, een jongen van een jaar of twaalf, die van dit korenveld droomt. Het is een voorstelbare droom, maar veel andere dingen aan James zijn onverwacht. James zit met een iets ouder meisje dat hij wel aardig vindt bij een kanaal. Nog oudere jongens hebben haar bril afgepakt en het meisje kan bijna niets meer zien. James ziet de bril in het water liggen.Maar hij geeft hem haar niet. Een iets jonger vriendje van James heeft een witte muis. De grote jongens pakken hem af. James geeft hem terug. Even later is de muis vastgebonden aan een ballon en vliegt hij de lucht in. Het vriendje doet het opeens zelf, en James houdt hem nu weer niet tegen. Al helemaal aan het begin van de film heeft Ramsay een scène ingelast die je als een verklaring voor James' gedrag zou kunnen zien. Een vriendje van hem is in het kanaal verdronken. James was erbij, maar dat vertelt hij aan niemand. Maar zo'n heftige gebeurtenis is eigenlijk niet eens nodig om je in James te kunnen verplaatsen, in zijn maar half door bewuste motieven gestuurde gedrag, in zijn nergens uitgekristalliseerde wreed- en tederheid. Misschien hoort die grilligheid bij kind zijn. Misschien blijft het later zo.

Onverwacht teder is de scène waarin James op de uitkijk moet staan als de oudere jongens het meisje zonder bril een voor een te grazen nemen. Als ze klaar zijn, mag of moet hij ook even. Als een dun dekentje ligt hij op haar.

De dood van het jongetje aan het begin van de film krijgt een echo als de domme vader van James een ander kind uit het kanaal redt. James verafschuwt zijn vader, die drinkt, rookt en naar voetbal kijkt, en Ramsay, die alles filmt vanuit James' perspectief, lijkt dat ook te doen. Maar ze laat toch genoeg ruimte over om naar eenzelfde close-up van een film over die vader te verlangen.