In: Leeuwarden, Drachten, Sneek, Heerenveen, Dokkum, Steenwijk, Groningen

Friese speelfilm mist ambities over de grens heen

Door GERWIN TAMSMA
De fûke, de tweede film van producent, televisieregisseur en acteur Steven de Jong (1962), die het vak leerde bij series als Onderweg naar morgen en Westenwind, is in alle opzichten Fries. Evenals De Jongs (video)film De gouden swipe, die drie jaar geleden in een eindeloze ronde langs gymnastiekhallen en dorpshuizen liefst 40.000 Friezen trok, is De fûke (de fuik) gebaseerd op een bekend Fries boek (uit 1966), en met voornamelijk Friese medewerkers gerealiseerd.

Ook andere Friese kenmerken zijn op De fûke van toepassing: sober, rechtlijnig, zonder poespas gemaakt, en onmiskenbaar geworteld in de lokale traditie, waar de film consistentie, herkenbaarheid en een gevoel van zekerheid over hoe de dingen waren aan ontleent, ondanks het ontbreken van een meeromvattende visie van de regisseur. Men kan ook zeggen: bescheiden, onhandig, en alleen op regionaal niveau ambitieus.

De fûke speelt in de oorlogsjaren - in 'Nederlandse' speelfilms nauwelijks meer een onderwerp. In het arme lage midden van Friesland woont binnenvisser Jelle Hûn (Rense Westra) aan de rand van het Tjeukemeer. Zoon Germ (een rol van De Jong zelf) is actief in het verzet. Hij wordt bij een wapendropping betrapt door de Duitsers. Als gevolg daarvan wordt ook Jelle opgepakt, ondervraagd en overgedragen aan de SD, waar een collaborerende Friese rechercheur (Peter Tuinman) hem 'namen' probeert te ontfutselen. Ondertussen weet Jelle niet wat er met zijn geliefde zoon gebeurd is.

Dit ongeacht het waarheidsgehalte clichématige verhaal is niet overal goed uitgewerkt. Zo komt het centrale dilemma of Jelle namen zal noemen in een poging zijn zoon te redden, niet uit de verf. Rense Westra, die ook al de hoofdrol had in De gouden swipe, werkt hard maar het resultaat is toneelmatig. Peter Tuinman, 'de Friese Gérard Depardieu', redt zich veel beter met zijn kleinere rol.

De dialogen bevatten goed getroffen Friese eigenaardigheden, zoals het niet terugdeinzen voor het gebruik van het pejoratieve 'jodintsje'. Daar staan dieptepunten tegenover als het volledig uitleggen van de constatering dat Jelle 'een Domela-man' is. Dat is jammer omdat dat gegeven zo aardig verwijst naar de eerste Friestalige speelfilm, De dream van Pieter Verhoeff uit 1985. De ongelukkig getrouwde visser Jelle die betrokken was bij het socialistisch-anarchisme, is in zijn afkeer van elk gezag verbonden met het karakter dat Tuinman in De dream speelde. Andere aanmerkingen, zoals de ongeïnspireerde fotografie, idiote inzoom-effecten en overbodige flashbacks, zullen hopelijk niet verhinderen dat veel Friezen de film zullen gaan zien. Het is bovenal te hopen dat een volgende Friese speelfilm niet alleen zomaar een bekend verhaal wil vertellen, maar wil onderzoeken, prikkelen en ook buiten Friesland volle zalen kan trekken.