In: Het Ketelhuis, Amsterdam; Lantaren/Venster, Rotterdam

Documentaire belicht nuances van doodstraf

Door HANS BEEREKAMP
Van de twintig jaar die de terdoodveroordeelde Bryan Jennings in een cel in Florida op zijn executie zit te wachten, correspondeerde hij er zestien met de Nederlandse mensenrechtenactiviste Gea Knol.

In 1999 publiceerden ze hun briefwisseling en begon filmmaakster Marijke Jongbloed aan haar documentaire Beyond Reason - A Friend on Death Row. Het werd een onthutsend dubbelportret, dat spectaculaire excessen van de Amerikaanse cultuur blootlegt - subtieler dan in Jongbloeds eerdere Amerikaanse documentaires The Art Merry-Go-Round en Fatal Reaction: New York. De Verenigde Staten zijn de laatste westerse democratie waar de doodstraf algemeen geaccepteerd is, en na een martelend lange wachtperiode ook vaak wordt uitgevoerd. Als Amerika al een christelijke natie is, dan geldt er vooral, zo blijkt ook uit de reacties van de familie van het slachtoffer én die van de terdoodveroordeelde, dan gelooft men er vooral in het oudtestamentische 'oog om oog, tand om tand', en minder in de door Christus gepredikte mogelijkheid tot vergiffenis.

Nog interessanter dan door het effectief illustreren van een bekend probleem is Beyond Reason in het vastleggen van de ontwikkeling die de Nederlandse activiste doormaakt, wanneer ze haar correspondentievriend ontmoet en voor het eerst durft te onderzoeken wat zijn misdaad was. Hij heeft een kind vermoord en kan niet langer zijn schuld verhullen, ook al ontneemt hij zichzelf daarmee de laatste kans op het ontspringen van de dans van executie. Gea Knol bezoekt hem zelfs samen met haar Nederlandse echtgenoot, en ontdekt de fysieke overeenkomst tussen de beide mannen in haar leven. Ook wordt haar morele gelijk op de proef gesteld door de onverzoenlijke feiten. Met de opbrengst van het brievenboek huurde Knol een Nederlandse advocaat in, Bart Stapert, die probeert het doodvonnis in levenslang te wijzigen. Aan het slot van de film ensceneerde Jongbloed zijn pleidooi voor een jury, een van de minst overtuigende momenten van Beyond Reason.

In tegenstelling tot de ijzingwekkende uitspraken van Amerikaanse burgers in de film, is het pleidooi van Stapert niet het belangrijkste argument dat mij bevestigde in de overtuiging dat de doodstraf bestreden moet worden. Maar het is ook mogelijk dat voorstanders er juist door gesterkt worden. Dat is een compliment voor de openheid en eerlijkheid van Jongbloeds sterkste documentaire tot nu toe.