In: 19 theaters

Gedurfde aanklacht tegen de tabaksindustrie

Door DANA LINSSEN
Zulke gedreven helden als Bob Woodward en Carl Bernstein zijn ze niet. Onderzoeksjournalist Lowell Bergmann en Jeffrey Wigand, ex-wetenschappelijke medewerker van een Amerikaanse tabaksfabrikant, willen de waarheid niet uit idealisme boven tafel krijgen maar uit cynisme.

Dat is waarschijnlijk ook meteen het voornaamste verschil tussen de jaren zeventig en negentig van de voorbije eeuw. De Woodward en Bernstein uit All the President's Men waren een gouden team tegen de rest van de onbetrouwbare wereld, terwijl Bergmann bijna een hele film lang de zenuwachtige huisvader moet bepraten om zijn zwijgplicht te doorbreken en zijn voormalige werkgever te ontmaskeren in een aflevering van het actualiteitenprogramma '60 Minutes'. De plaats van de corrupte politici van weleer is ondertussen geruisloos ingenomen door een nog veel angstaanjagender anonieme economische macht. Verder is The Insider (die in februari het Filmfestival Rotterdam opende) net zo'n verbeten paranoia-thriller als zijn beroemde voorbeeld.

Ook aan The Insider lagen ware gebeurtenissen ten grondslag. De film is gebaseerd op een geruchtmakend artikel uit Vanity Fair uit 1996 waarin naar buiten kwam dat de tabaksindustrie welbewust stoffen aan sigaretten toevoegt (waarvan er minstens een kankerverwekkend is) om de verslavende werking van nicotine te vergroten.

De aanklacht tegen de tabaksindustrie die The Insider presenteert, is zeker voor Amerikaanse begrippen, gedurfd. Zo merkt de film fijntjes op dat de macht van het grootkapitaal zó groot en zo alomtegenwoordig is, dat zelfs een sigarettenfabrikant een uitzending van een als onafhankelijk en kritisch bekend staand televisieprogramma kan tegenhouden. Toch is dat complotdenken voor regisseur Michael Mann slechts een aanleiding om een groots portret neer te zetten van de journalist die het balletje aan het rollen bracht. Die journalist is Al Pacino, die al eerder met Mann samenwerkte in de vaardige politiethriller Heat (1996). Pacino zuigt alle aandacht naar zich toe, waardoor zíjn strijd - waarvan niet helemaal duidelijk wordt of die om de waarheid draait of om een ijdele scoop - prevaleert boven die van Wigand. Deze door Russell Crowe beklemmend neergezette man, de eigenlijke hoofdpersoon van het verhaal, heeft uiteindelijk veel meer te verliezen: zijn baan, de ziektekostenverzekering voor zijn astmatische dochtertje, zijn huwelijk en ja, ook zijn eer en geweten. Voor Pacino's personage wacht er na deze primeur wel weer een andere.

Michael Mann is beslist een meester in het opbouwen van spanning rondom het nogal tijdrovende en vaak saaie werk van een onderzoeksjournalist. Pacino speelt hem helemaal in de traditie van de lone rider uit de western, haast zonder tegenspelers. Behoudens een enkele scène met Crowe brengt hij het grootste gedeelte van de film telefonerend door. De echte schurken laten zich niet meer zien: die verschuilen zich achter advocaten.