In: Filmmuseum, Amsterdam; Lantaren/Venster, Rotterdam; 't Hoogt, Utrecht

Stil Fins melodrama met geluiden

Door HANS BEEREKAMP
In de herinnering lopen alle films van de Finse regisseur Aki Kaurismki zo'n beetje door elkaar. De thematische verschillen zijn kleiner dan de overeenkomsten: weemoed, drankzucht, in het Fins gezongen tango's, hartstocht, armoede en noodlot.

Het lag voor de hand dat een liefhebber van melodrama en van zwart-wit-fotografie ook eens een film in de trant van de stille film uit de jaren twintig zou maken. Kaurismki liet zijn oog vallen op de roman Juha, in 1911 gepubliceerd door de Finse romancier Juhani Aho, en al drie keer eerder verfilmd, de eerste keer in 1920 door de in Finland geboren Zweedse grootmeester Mauritz Stiller.

De handeling van Juha doet denken aan een van die vele stille films over fatale verleidingen en de straf die noodzakelijkerwijs volgt op het verlaten van het rechte pad. Alleen verplaatste Kaurismki de handeling naar het heden, dat er op het Finse platteland, zo wisten we al uit eerdere films van Kaurismki als Take Care of Your Scarf, Tatjana (1994) of Ariel (1988), uitziet als de jaren vijftig.

Juha is een aardig experiment geworden, een pastiche die dichter bij een film uit de jaren twintig staat dan de meeste moderne pogingen in die richting. Kaurismki instrueerde zijn acteurs om de dialogen wel uit te spreken, ook al was er geen microfoon om ze te registreren. Het effect herinnert aan een aquarium met naar adem happende vissen. De teksten worden doorgaans na afloop van de scène schriftelijk samengevat op een titelkaart, die net als ruim zeventig jaar geleden niet wordt ondertiteld, maar gewoon in het Nederlands weergegeven.

Omdat Kaurismki geen historicus is, maar een grappenmaker, speelt hij wel met synchrone geluidseffecten. Het belletje van de magnetron, dichtslaande deuren en zelfs een van begin tot einde gezongen uitvoering van het chanson Le temps des cérises zijn dan ook wel te horen. Je kunt je storen aan zulke anachronismen (hoewel er aan het einde van de jaren twintig best al wel eens een met direct geluid opgenomen lied te horen viel), maar het ook zien als een pesterige knipoog van de in sarren gespecialiseerde Kaurismki.

De zwart-wit-beelden van cameraman Timo Salminen en de onophoudelijke muziek van componist Anssi Tikanmki dwingen bewondering af. Juha is een zorgvuldige productie, die ook liefde verraadt voor een soort film die nu niet meer bestaat.

Het probleem is dat Kaurismki weinig toevoegt aan de door hem geparafraseerde voorbeelden en evenmin aan zijn eigen oeuvre. Het resultaat is een film die precies geworden is wat je ervan zou mogen verwachten, niets meer en niets minder. De jonge vrouw van een garagehouder, die haar als kind geadopteerd heeft, gaat er vandoor met een toevallig passerende casanova uit de grote stad. Daar dwingt hij haar tot prostitutie, in een bordeel vol verveelde matrones, totdat de versmade echtgenoot haar naar huis komt terughalen, en de snode verleider afstraft. Dit alles wordt keurig in een oude verpakking afgeleverd, geheel volgens het boekje.

Er is weinig mis mee, maar tegelijkertijd is de kans gering dat het publiek zich zal verdringen om er kennis van te nemen. Kaurismki is dringend toe aan een nieuwe hemel om die te kunnen bestormen.