In: Rialto, Amsterdam; Lantaren/Venster, Rotterdam; Cinemariënburg, Nijmegen

Theatrale beeldenuit privélevenvan Adolf en Eva

Door BIANCA STIGTER
In Der Letzte Akt (1956) van G.W. Pabst, een film over de laatste tien levensdagen van Adolf Hitler, vraagt de ene generaal aan de andere: 'Bestaat God?' 'Als hij bestaat, zouden wij dat niet doen', is het antwoord.

Moloch van de Russische regisseur Aleksandr Sokoerov is een film over Hitler waarin het geloof een groter, maar geen helderder rol mag spelen. "Een christen vindt door middel van liefde de kern van zijn verlossing", schrijft Sokoerovs vaste scenarioschrijver Joeri Arabov, die voor Moloch de prijs voor het beste scenario won op het laatste filmfestival van Cannes, in een notitie over de film. "Maar kan iemand zijn ziel redden door een monster lief te hebben?"

Hoofdpersoon van Moloch is Hitlers vriendin Eva Braun. Volgens Arabov en Sokoerov was zij er toe in staat zich op te offeren voor de liefde. De film speelt zich af in de Berghof boven Berchtesgaden, het privéverblijf van Hitler hoog in de Beierse Alpen. De film toont het weekeinde dat Hitler, er in de lente van 1942 doorbrengt in gezelschap van Braun, zijn secretaris Martin Bormann, minister van propaganda Joseph Goebbels en diens vrouw Magda. Ze drinken thee, ze eten, ze maken een wandelingetje. Hitler noemt bouillon lijkenthee en raaskalt over brandnetels, de rest van het gezelschap probeert bij hem in het gevlei te komen en fluistert onderling. Braun is de enige die af en toe recht in het gezicht van Hitler iets durft te zeggen. Even verwacht je dat zij althans in deze film de loop der geschiedenis zal keren. Maar nee, Braun beperkt zich in Moloch tot het aansporen van Hitler om toch op te staan als hij liever in bed blijft liggen. De liefde is in Moloch al net zo banaal als het kwaad. Sokoerov, die eerder onder veel meer het zowel bejubelde als verguisde Moeder en zoon maakte, doorbreekt met Moloch een taboe. Nog niet eerder bekommerde een film zich louter om het privéleven van Hitler, en het is raar om Hitler liefhebbend 'Adi' te horen noemen, zeker omdat Moloch geen komedie is, waarin je om zo'n koosnaampje zou kunnen lachen, maar een zware, ontregelende film.

Sokoerov slecht het taboe op het tonen van Hitler als mens in zijn eigen omgeving niet helemaal. Zijn film is daarvoor te gestileerd, te theatraal. Een realistische poging tot verbeelding van de mens Hitler zou mij waarschijnlijk meer geschokt hebben. Sokoerov filmde de Berghof, die permanent door mistflarden wordt omgeven, in droeve kleuren groen en blauw, als een vochtige stenen hel. De acteurs geven de personages afstandelijk gestalte, al was het maar omdat zij niet met hun eigen stemmen spreken. Sokoerov liet Hitler c.s. door toneelspelers uit Sint Petersburg vertolken, en hun stemmen nasynchroniseren door Duitse acteurs. "Het menselijk gezicht van het kwaad tonen is nodig om het kwaad te begrijpen", met die woorden stuurt Sokoerov zijn film de wereld in. De titel, Moloch, lijkt daarbij slecht te passen. Moloch betekent afgod, meer specifiek een afgod aan wie mensenoffers werden gebracht. Zou Eva Braun zo'n offer zijn? Het is een potsierlijke gedachte. Misschien dacht Sokoerov ook wel aan holocaust, dat eigenlijk 'brandoffer' betekent. Ik vind het een verschrikkelijke term, omdat het aan de moord op miljoenen een soort zin lijkt te geven. 'Moloch' past goed bij die term.