In: The Movies, Amsterdam; Babylon, Den Haag

Semi-documentaire Zhang Yimou

Door HANS BEEREKAMP
Als je de films van regisseur Zhang Yimou, nog steeds de aanvoerder van zijn generatie van Chinese filmmakers, zou moeten classificeren, dan tekenen zich twee hoofdcategorieën af: de fraai gestileerde kostuumfilms over de machtsongelijkheid tussen mannen en vrouwen (Het rode korenveld, Raise the Red Lantern, Shanghai Triad), en aan de andere kant meer documentair ogende eigentijdse films, die opbouwend-kritisch van toon zijn.

Twee films uit die laatste categorie, The Story of Qiu Ju (Qiu ju da guansi, 1992) en Not One Less (Yi ge dou bu neng shao, 1999), bezorgden Zhang een Gouden Leeuw op het festival van Venetië.

Bijna iedereen in Not One Less speelt zichzelf: een dorpsburgemeester, een televisieproducent, een hulponderwijzeres. Zo speelt Wei Minzhi de rol van Wei Minzhi, een dertienjarig meisje dat tegen bescheiden betaling tijdelijk de onderwijzer van een ver van de stad verwijderd plattelandsschooltje mag vervangen. Als er aan het einde van haar vervangingsperiode geen enkel kind minder geteld wordt, mag ze een kleine bonus opstrijken.

Net als in Qiu Ju betuigt Zhang zich nog steeds een scherp observator van niet-professionele acteurs en van de verschillen tussen stad en land. Hij laat de armoede en de hypocrisie zien, de barrières die de bureaucratie opwerpt tegen elke vorm van verbetering, maar ook de heldenmoed van de eenling die wel in wonderen gelooft. De hulponderwijzeres gaat in de grote stad een spijbelaar zoeken, een jongen die net zulke materialistische overwegingen had om naar de stad te gaan als zij om hem op te sporen. Maar dan bijt Wei zich vast, nadat een portier van de televisiestudio haar aan het hek heeft afgepoeierd. Anderhalve dag wacht ze voor de poort, en dan neemt de semi- documentaire, authentieke film een Hollywoodwending. Vertederd door haar doorzettingsvermogen, geeft het hoofd van de televisiestudio opdracht een aflevering van de Chinese pendant van Spoorloos aan leerling en juf te wijden. Het moment dat Wei verbijsterd in de lens van de camera staart, aangespoord door een voortrebbelende presentatrice, is een hoogtepunt in de film, maar de afwikkeling is voorspelbaar en gemakkelijk sentiment.

Kwade tongen beweren dat het einde van de film in opdracht van de autoriteiten in positieve richting aangepast zou zijn. Maar ook de producent, de Chinese vestiging van Columbia Pictures, zou weinig belang hebben bij een al te somber einde. Ook worden keurig in de credits de vorige en de huidige eigenaar van Columbia bedankt, de firma's Coca- Cola en Sony, die deze kans om hun producten aan een koopgraag Chinees publiek te laten zien, dankbaar aangrepen.

Vermoedelijk om dit soort redenen nodigde Cannes-programmeur Gilles Jacob vorig jaar Zhangs nieuwste twee films niet voor de competitie uit, maar voor een eervol bijprogramma. Zhang en de Chinese overheid waren zo beledigd, dat ze de ene film naar Venetië doorstuurden en de ander naar Berlijn. Het argument van de ontstentenis lijkt terecht, namelijk dat westerse kijkers altijd alleen maar geïnteresseerd zijn in de politieke strekking van films uit landen als Iran en China. Not One Less zou zich niet bezig houden met politieke kwesties, en meer een universeel humanistische strekking bevatten.

Uiteraard dragen Sony en Coca-Cola veel bij aan een menselijker samenleving, en misschien ook nog wel aan de democratisering van dictaturen. Dat is echter niet helemaal het thema van Not One Less, dat inderdaad meer een beroep doet op het vermogen van iedereen om zich te laten ontroeren door sprekende kinderogen. Het is geen slechte film, geen verkeerde film, maar zeker niet Zhangs beste. Ik kan me het besluit van Cannes iets beter voorstellen dan dat van de jury in Venetië om Zhang weer de hoofdprijs toe te kennen.