In: Ketelhuis, Amsterdam

Kosmonauten mijmeren over hun gevaarlijke reizen

Door RAYMOND VAN DEN BOOGAARD
The Red Stuff van de Nederlandse documentairemaker Leo de Boer gaat over de eerste ploeg Sovjet-ruimtevaarders uit de jaren vijftig en zestig: hun persoonlijke motivatie, hun omgang met het gevaar bij het betreden van een pad dat de mensheid nog niet eerder was opgegaan, en de technische onbeholpenheid en krankzinnige risico's van het Sovjet- ruimteprogramma.

The Red Stuff - de titel verwijst naar de roman The Right Stuff van Tom Wolfe over het Amerikaanse ruimteprogramma - is een heel esthetisch gemaakte film, waarvan de stijl doet denken aan Sovjet- documentaires uit de jaren zeventig en tachtig: traag, breedvoerig en zwaar poëtisch ten aanzien van een onderwerp waarvan je dat misschien niet zou verwachten.

Tot de plechtigheid van het geheel draagt ook zeker het veelvuldig gebruik van oude Sovjet-heraldiek bij: een steeds herhaald Sovjet- volkslied, oude journaals waarin op geëxalteerde toon melding wordt gemaakt van 'de verrichtingen van onze kosmonauten', en opgetogen propagandaliedjes. Daar komen dan nog de door De Boer gemaakte interviews met ex-ruimtevaarders en hun directe omgeving bij, die meestal een mijmerend karakter dragen. Deze consequent volgehouden toon van de film vormt tegelijkertijd ook zijn voornaamste zwakte. In de loop van 78 minuten poëzie gaat toch wel erg storen, dat het informatief gehalte van The Red Stuff bescheiden is. Bepaalde episoden uit de vroege Sovjet-ruimtevaart ontbreken in de film, zonder dat uitgelegd waarom: de eerste vrouwelijke kosmonaut Valentina Teresjkova, het tragisch levenseinde van de eerste mens in de ruimte in 1961, Joeri Gagarin, die in 1968 om het leven kwam bij een vliegtuigongeval waarvan het gerucht ging dat het politiek gemotiveerd was.

De Boer geeft voorrang aan de directe getuigenissen van nog levende, direct betrokkenen. Maar die - zelf Sovjet-prominenten van de eerste orde en opgevoed in een cultuur van geheimhouding en persoonlijke bescheidenheid - hebben zelden iets schokkends of onthullends te melden. The Red Stuff, kun je enigszins gechargeerd zeggen, had ook twintig jaar geleden gemaakt kunnen worden. Waarom De Boer het nodig vond, al die oude Sovjet-romantiek over de ruimtevaart weer op te diepen, is mij niet duidelijk geworden.