In: Rialto, Amsterdam; Haags Filmhuis; 't Hoogt, Utrecht.

Briljante en sobere film van regisseur Darezjan Omirbajev

Fatale botsing met Kazachstaanse patser

Door HANS BEEREKAMP
In heel Kazachstan schijnen nauwelijks meer bioscopen open te zijn, aangezien de markt verzadigd wordt met videokopieën van recente Amerikaanse films. Toch worden er films gemaakt, soms met ondersteuning van buitenlandse producenten, want Kazachstan is ontdekt als het centrum van een bescheiden nieuwe golf van filmmakers.

Het International Film Festival Rotterdam besteedt binnenkort aandacht aan het werk van regisseur Serik Aprymov. Vorig jaar vertoonde Rotterdam al Killer, een schitterende, ondanks de titel verre van gewelddadige, stijlvaste Frans-Kazachstaanse coproductie van Darezjan Omirbajev. Terecht beschouwt de Franse pers Omirbajev (1958) als een van de grootste ontdekkingen van de laatste jaren. Killer, zijn derde film, is een sobere vertelling over een materialistische samenleving, waarin het recht van de sterkste genadeloos geldt. Niet-professionele acteurs spelen zonder veel psychologische expressie rollen in een noodlotsdrama, dat zich onafwendbaar ontrolt. Een jonge chauffeur van een vooraanstaande wetenschapper in Almaty rijdt, terwijl hij zijn vrouw en pas geboren baby uit het kraamhospitaal naar huis brengt, tegen de achterkant van de Mercedes van een patser. Deze maakt weinig woorden vuil aan het incident, neemt de identiteitspapieren van de chauffeur mee en stuurt een knokploeg naar zijn huis om tot een snelle financiële afhandeling te manen. De enige oplossing lijkt het sluiten van een woekerlening, tegen 1 procent rente per dag. Dan raakt de hoofdpersoon werkloos doordat zijn baas zelfmoord pleegt en als een andere auto door een bende wordt gestolen er blijft hem weinig keuze over: hij neemt het aanbod aan van de woekeraar om tegen kwijtschelding van de schuld een moord op een journalist te plegen.

De mechanische verbeelding van het noodlot, de vlakke acteerstijl en de rigide vormgeving, die steeds op het moment dat er iets spectaculairs dreigt te gebeuren (de apotheose van een striptease, een vechtpartij, het dodelijke schot) zijn blik afwendt, wijzen maar in een enkele richting: Omirbajev geeft toe een bewonderaar te zijn van de vorige maand overleden Franse regisseur Robert Bresson. Met name L'argent (1981) lijkt wel een blauwdruk van Killer; maar een van de voordelen van Bressons aanpak is dat die niet te plagiëren valt.

Het is geen maniertje, maar een model waar iedere regisseur opnieuw een invulling voor moet bedenken. De wijze waarop Omirbajev zonder te oordelen kijkt naar de nouveaux riches van Almaty, naar de lege overheidsgebouwen, naar de modieus geklede knappe jonge vrouwen, naar de drukke boulevards en de kale flats, is volstrekt origineel.

De geleerdjn oude bestaan vermorzeld ziet worden door bot materialisme mag dan beweren dat de samenleving geen richting meer kent, Omirbajev weet zijn film over de leegte juist heel precies te sturen. Dat er aan het einde van de twintigste eeuw in een land zonder bioscopen een regisseur opstaat die Bresson briljant navolgt, kan alleen maar hoopvol genoemd worden. Het zou aardig zijn wanneer het Rotterdamse festival ook de twee eerste films van Omirbajev, Kairat en Kardiogramma, alsnog zou vertonen, zodat we kunnen toetsen hoe belangrijk dit Kazachstaanse golfje wellicht nog wordt.