In: Rialto, A'dam; Lantaren/Venster, R'dam; Haags Filmhuis, Den Haag; 't Hoogt, Utrecht; Cinemariënburg, Nijmegen; Filmcentrum Poelestraat, Groningen

Opnieuw worden Adam en Eva uit paradijs verdreven

Door DANA LINSSEN
Het is opmerkelijk dat de meeste filmmakers die door de Franse televisiezender La Sept Arte werden uitgenodigd om in de reeks '2000, vue par.. .' een film over het jaar 2000 te maken op tragische liefdesgeschiedenissen zijn uitgekomen.

Alsof ze nog één keer de laatste dagen van de eerste mensen hebben willen verbeelden, alsof ze zich bovenal de vraag hebben gesteld hoe Adam en Eva in een wereld zonder god, satan en paradijs zouden overleven. De twee sterkste films uit de reeks, die bovendien de meeste thematische verwantschap vertonen, worden nu kort na elkaar in de Nederlandse bioscopen uitgebracht. Vanaf 13 januari is dat The Hole van de Taiwanese cineast Tsai Ming-liang en vanaf de dag waarop de film zich afspeelt is O primeiro dia van de Brazilianen Walter Salles en Daniela Thomas te zien. Samen maakten zij eerder het ook al tamelijk ontnuchterende romantische sprookje Terra estrangeira (1995) en Salles kreeg vorig jaar een Oscarnominatie voor Central do Brasil.

O primeiro dia verweeft, aanvankelijk op een wat al te vrijblijvende manier, de levens van João, een langgestrafte crimineel die op oudejaarsdag wordt vrijgelaten op voorwaarde dat hij zijn beste vriend liquideert en Maria, een jonge vrouw die uitgerekend op de laatste dag van het millennium door haar echtgenoot verlaten wordt. Dat Salles en Thomas nogal wat tijd nemen om hun hoofdpersonen te introduceren is begrijpelijk. In een modern, pre-apocalyptisch stedelijk landschap duurt het even voordat die archetypische eerste man en vrouw elkaar hebben gevonden. Sociale verschillen, armoede, misdaad, verdriet en ambities vormen welhaast onneembare obstakels. Het geeft de filmmakers, die beiden een achtergrond hebben in de documentairefilm, bovendien ruimschoots de gelegenheid om de balans op te maken van het leven in Rio de Janeiro anno 1999. Het contrast tussen de favela's en de welvaart aan het strand van Copacabana is enorm. De oogverblindende widescreencomposities tonen nu eens de claustrofobie van de van daglicht verstoken steegjes en dan weer immense, heldere ruimtes.

Langzamerhand bouwen zij zo ook aan een dreigende en onheilspellende sfeer. De gevangenisopstand en de onderhandse vrijlating van João, de zweterige agressie van de criminelen en hun corrupte bewaarders overschaduwen ook het aanvankelijk zo lichte leventje van Maria. Het tempo waarin hun werelden door onnadrukkelijke parallelmontages aan elkaar gekoppeld worden, wordt door neurotisch getiktak en verdwaalde vioolstreken op de geluidsband opgezweept. Lang voordat zij elkaar ontmoeten is al duidelijk dat alles wat er op 31 december 1999 in Rio gebeurt in de richting van een alomtegenwoordig einde beweegt.

Een boodschap zit er niet in de film, die via barmhartigheid en verlossing Adam en Eva wederom uit het paradijs verdrijft. Subtiele kritiek op een wereld waarin steeds meer mensen ondanks een ongelimiteerde toegang tot gemaksgoederen en communicatiemogelijkheden alleen zijn, is er wel in te lezen. O primeiro dia maakt echter vooral indruk door de manier waarop hij in sterke beelden de wereld als een droevige droom schetst. Het is een eenzame en verdrietige film, die alleen op grond van het humanisme van de makers hoop geeft. Dat biedt ook na 31 december stof tot overpeinzing.