Charles Chaplin werd als het mannetje met de bolhoed de eerste over de hele wereld beroemde filmster.

Door RAYMOND VAN DEN BOOGAARD

Film kan een ster over de hele wereld niet alleen beroemd maken, maar film kan er ook voor zorgen dat iedereen zijn werk kent. Charles Spencer Chaplin (Londen, 16 april 1889 - Vevey, Zwitserland, 25 december 1977) is dat overkomen, en dat maakt hem vermoedelijk de eerste wereld- filmster in de geschiedenis. Vanaf de jaren tien werden Charlie Chaplins films - van het mannetje met bolhoed, wandelstok, de merkwaardige schommelende gang en de mengeling van slimheid en sentimentaliteit - in de hele wereld gedraaid en genoten, tot in Japan, Afrika en de Sovjet- Unie aan toe.

Chaplin werd geboren in een Engelse familie van variété- artiesten en stond al op zijn vijfde op de planken. In 1910 ging hij naar Amerika. Mack Sennet van de Keystone-studio's engageerde hem voor de korte kluchten die zijn bedrijf vervaardigde. Chaplin wisselde vaak van werkgever en kon steeds hogere gages bedingen. Op den duur ging hij zelf regisseren. In 1919 richtte hij, met anderen, United Artists op.

In die eigen studio ontstonden langere films: The Kid (1925), Goldrush (1925) en City Lights (1931). De invoering van de geluidsfilm wekte bij Chaplin weinig begeestering: in Modern Times (1936), met de satire op werk aan de lopende band, fungeert het geluid vooral als muzikale ondersteuning. Toen offerde Chaplin het mannetje met de bolhoed op. Daarna maakte Chaplin nog maar vijf films. De Verenigde Staten zei Chaplin in 1952 gedesillusioneerd vaarwel. Drie scheidingen hadden hem de luidruchtige toorn van allerlei puriteinse clubs opgeleverd, en in 1942 was hij door de rechter onderhoudsplichtig verklaard voor een kind van een vriendin, van wie hij de vader niet was. In 1943 huwde hij een dochter van de toneelschrijver Eugene O'Neill, Oona, aan wier zijde hij in Zwitserland in zijn slaap zou sterven.

Ook de inhoud van zijn films wekte toorn op: Modern Times werd als linkse propaganda gezien, The Dictator als kritiek op Amerika's isolationisme. In 1947, tijdens de communistenjacht, werd Chaplin voor de Commissie voor On-Amerikaanse activiteiten gedaagd. Hij hoefde niet te verschijnen na een telegram waarin hij verklaarde nooit lid te zijn geweest van de communistische partij.

Het ligt voor de hand om te denken dat Chaplin zo beroemd is geworden en gebleven omdat hij zich als een 'auteur' ontpopt heeft - iemand die het boertige genre van de filmklucht een persoonlijk stempel heeft opgelegd en op een hoger plan heeft getild. Dat is ook wel zo, maar het zou ook kunnen zijn dat zijn faam een andere, veel steviger basis heeft. Al die korte filmpjes uit het begin circuleren nog steeds door de wereld, vaak verknipt en onder velerlei titels. En er is al sinds 1920 geen kind op de wereld die niet weet hoe dat grappige mannetje met die bolhoed heet.