In: Rialto, Amsterdam; Haags Filmhuis; 't Hoogt, Utrecht.

Pornografie in Sint Petersburg

Door BIANCA STIGTER
De Russische film Of Freaks and Men speelt zich af in Sint Petersburg aan het begin van deze eeuw. De kostuums en de decors zien er historisch verantwoord uit, al moet dat op sommige plaatsen niet zoveel moeite moet hebben gekost. Je kuhnt op een Amsterdamse gracht nog wel eens door een Breitner lopen, en net als Amsterdam is Sint Petersburg een stad waar het op een regenachtige avond in het centrum met een beetje goede wil nog 1900 kan lijken.

Regisseur Balabanov, die hiervoor met veel succes de in het hedendaagse Petersburg spelende gangsterfilm Brat maakte, heeft ervoor gekozen met zijn manier van filmen ook aan de door hem gekozen periode te herinneren. Of Freaks and Men is niet in kleur, niet in zwart- wit, maar in sepia, het bruin waar films en foto's aan het begin van de eeuw vaak in werden gebaad. Af en toe komt er, net als in een stomme film, een sierlijke tekstkaart in beeld. Het zou interessant zijn om Of Freaks and Man aan iemand te laten zien die die tijd op die plaats heeft meegemaakt. Zou de film een honderdjarige aan de werkelijkheid van toen doen denken, of aan afbeeldingen uit die tijd? Ik vermoed het laatste.

Of Freaks And Men gáát ook over fotografie en film, en wel van de opwindende soort. Balabanov introduceert de kijker bij twee rijke Russische gezinnen, dat van een arts en dat van een spoorweg- ingenieur.Via hun dienstmeisjes komen ze terecht bij de fabricage van erotische foto's en een erotische film door de Duitser Johann en zijn trawanten. De dochter van de ingenieur, de vrouw van de arts en de door dat paar geadopteerde Siamese tweeling dienen als modellen.

Er gaat een merkwaardige rust uit van Of Freaks And Men. Net als bij een ballet van Hans van Manen lijken de ordelijke composities jou niet nodig te hebben om begrepen te worden. De beelden zijn zo in balans dat ze tot wegdromen uitnodigen. De humor en het treurige lot van de vrouwen en de tweeling roepen je toch steeds weer bij de les.

De tweeling wordt gedwongen tot het naakt zingen van weemoedige liederen. De vrouwen moeten vooral met de billen bloot. Ze worden voor de foto's met een roe geslagen door een oude vrouw die vroeger Johanns kindermeisje was en tussen de opnames ligt te slapen in een bezemkast. Volgens Balabanov, die voor de film geïnspireerd werd door een serie oude erotische foto's uit Petersburg, was slaan in de vorige eeuw de populairste perversie. Hij verklaart dat door dat aan de toen nog veel voorkomende lijfstraffen. Aan het eind van de film zoekt de inmiddels uit de klauwen van Johann ontsnapte Liza haar toevlucht nu voor haar eigen genot bij een zweepje. In Rusland is op Of Freaks and Men nogal heftig gereageerd. De film werd in de ban gedaan door de invloedrijke cineast Nikita Mikhalkov (regisseur van onder meer Urga en Burnt by the Sun) die in de verderfelijke films van Balabanov de duivel aan het werk ziet.

Of Freaks and Men is voor mij een afstandelijke, scherpzinnige fantasie over seks, fotografie en geschiedenis. De film stemt weemoedig zoals oude erotische foto's dat vaak doen. Wat eens opwond is nu onschuldig geworden. Maar die onschuld is in Of Freaks and Men bedrieglijk. De film gaat ook over de macht van stijl. Balabanov verzacht het leed met een sluier van jaren, maar die heeft hij zelf geweven.