In: Kriterion, Amsterdam; Babylon, Den Haag

Bertrand Taverniers J'accuse tegen bureaucratie en desinteresse

Ode aan idealistische onderwijzer

Door HANS BEEREKAMP
Ver van Parijs, in een Noord- Frans stadje met allang gesloten mijnen, staat een kleuterschool, waar de kinderen vaak te laat komen.

Waarom zouden hun ouders opstaan om ze weg te brengen, als ze de rest van de dag toch niets te doen hebben? Een bijdrage van dertig francs aan het schoolfonds is al snel te veel, als je van dat bedrag een week moet eten. Een slonzige vrouw frommelt in haar jas, terwijl ze met de onderwijzer praat. Na enige aarzeling komt een brief te voorschijn, waar ze niets van begrijpt; in ambtelijke taal wordt daarin meegedeeld dat ze wegens huurachterstand uit haar huis gezet zal worden, waar gas en licht al veel eerder afgesneden zijn. Een keer moet de school een dag dicht, omdat vandalen ingebroken hebben en alles kapot is. Maar de onderwijsinspecteur berispt de onderwijzer, omdat hij niet de pedagogische doelen van al zijn activiteiten in het logboek heeft geschreven.

Ça commence aujourd'hui van regisseur Bertrand Tavernier is een sociaal-realistisch pamflet, een J'accuse gesitueerd in dezelfde mijnstreek waar Emile Zola's Germinal zich afspeelde. Het is ook een wonderlijk knap geconstrueerde speelfilm, waarin de meeste professionele acteurs nauwelijks te onderscheiden zijn van mensen die hun eigen leven naspelen, en waarin de geraffineerde cameravoering door Alain Choquart een ruige documentaire stijl paart aan meeslepende lyriek, die optimaal de mogelijkheden van het widescreen-formaat benut.

Het is moeilijk niet geëmotioneerd te raken door het alledaagse heldendom van de hoofdonderwijzer Daniel (Philippe Torreton), die niet alleen zijn kinderen les geeft, maar zich noodgewongen ook met hun opvoeding bemoeit. Hij vecht voor een regulier medisch onderzoek, om verwaarlozing, mishandeling en incest op te kunnen sporen. Hij vecht tegen de bureaucratische instelling van een communistische burgemeester, en met de sociale dienst, die zijn beloften niet nakomt. En, in de beste traditie van Franse onderwijsvernieuwers als Freinet, geeft hij fascinerend onderwijs, dat het beste haalt uit de onaangesproken talenten van zijn kinderen.

Tavernier is altijd geïnteresseerd geweest in een semi-documentaire benadering van sociale onderwerpen, maar hij is met de jaren steeds radicaler geworden. Het voorlopige eindpunt van die ontwikkeling leek in 1992 L.627, een samen met politiemensen geschreven en uitgevoerde reconstructie van de dagelijkse recherchepraktijk. Ça commence aujourd'hui, geschreven samen met zijn dochter Tiffany en haar man, de onderwijzer-schrijver Dominique Sampiero, is mooier en bozer; als voorbeeld diende het werk van Ken Loach, maar Tavernier gaat nog een stapje verder. De film is minstens zo intens als Riff-Raff of Ladybird, Ladybird, en doordachter in zijn vormgeving. Je voelt in elk beeld de authenticiteit, maar ook de rijkdom aan materiaal. Met meesterhand schetst Tavernier soms in een paar seconden glashelder de tragiek van een personage, van een anekdote of van een onoplosbaar dilemma.

Zijn film is een ode aan idealisten die tegen de klippen op blijven strijden, in een situatie die hopeloos lijkt.

De enige kritiek die ik kan bedenken is dat hoofdrolspeler Philippe Torreton, een formidabel acteur van de Comédie Française, soms iets te veel theatraal pathos laat doorklinken in zijn helden dom. Het is een kwestie van piepkleine nuances, in een voorbeeldige film met een uiterst zinnig onderwerp, veel en veel beter dan alle tot nu toe door Parijzenaars in de Noord-Franse gordel van wanhoop gesitueerde realistische films.