In: Kriterion, Amsterdam;Cinemariënburg, Nijmegen

Ian Kerkhofs meest complexe film

Door HANS BEEREKAMP
Sinds het floppen van zijn bioscoopfilm Naar de klote! (1996) heeft Ian Kerkhof naar eigen zeggen twaalf undergroundfilms in eigen beheer voltooid. Ook verwierf hij internationaal een groeiende reputatie als cultregisseur (vooral in Oost-Europa werden verschillende retrospectieven aan zijn werk gewijd) en draaide hij op digitale video, daartoe uitgenodigd door een Japanse productiemaatschappij, Shabondama Elegy. Na de première op het International Film Festival Rotterdam, waar de aandacht vooral uitging naar de zonder stand-in opgenomen expliciete seksscènes van hoofdrolspelers Thom Hoffman en Hoshino Mai, een 20-jarig pornosterretje, werd er een filmkopie van gemaakt, die nu hier in de bioscoop verschijnt.

Ook zonder de enorme productie van de Zuid-Afrikaanse Nederlander Kerkhof volledig te kennen, lijkt het een veilige veronderstelling dat zijn zevende lange speelfilm de meest complexe is. Zocht Kerkhof aanvankelijk vooral zijn kracht in extreme eenvoud en statische shots (Kyodai Makes the Big Time uit 1992 bestond uit slechts drie of vier camerainstellingen), in Shabondama Elegy wordt de trucendoos van de videomontage volledig opengetrokken, en zijn regelmatig meer dan drie beelden door elkaar heen te zien. Het thema van Shabondama (Japans voor zeepbel) is daarentegen simpel en vertrouwd voor wie Kerkhofs werk kent: een man en een vrouw hebben zich teruggetrokken in huis en neuken zich suf. De man doet dat omdat hij niet lang meer te leven heeft, want de politie en de onderwereld zitten hem op de hielen. De vrouw is een pornoactrice, die als kind zo vaak seksueel misbruikt is dat herhaling van die vernedering haar enige vorm van expressie is geworden. En dan is er het thema van oost en west; de Hollander sodomiseert de Japanse onder het uitspreken van het Onze Vader, de vrouw zal haar geliefde uiteindelijk verraden voor een handvol yens.

Pornografisch, of zelfs maar erotisch, kun je Shabondama Elegy nauwelijks noemen. De overdaad aan geslachtsdelen en krampachtige penetraties, ook in psychologische zin, benemen eerder de lust van de kijker dan dat deze opgewekt wordt. Ook de barokke spelletjes met de vormgeving genereren op z'n best een steriele bewondering. Het is prettig te zien dat Kerkhof er weer als een bezetene op los experimenteert, en de doodlopende weg van de publieksfilm verlaten heeft, maar zijn vroege experimenten met kadrering en licht zijn me toch liever dan deze inhoudelijk weinig nieuws biedende explosie van sex, truth and videotape. Want, laten we wel wezen: noch de naderende dood van de man noch het incestverleden van de vrouw zijn noodzakelijke of overtuigende elementen in dit verhaal van een amour fou.