In: Filmmuseum, Amsterdam; Haags Filmhuis

Drieluik De Oliveira weinig toegankelijk

Door HANS BEEREKAMP
Met grote hardnekkigheid blijft het Filmmuseum de jaarlijkse film van de Portugese regisseur Manoel de Oliveira (Porto, 1908) uitbrengen, ook al valt er zelfs voor de meest verstokte Skrien-abonnee nauwelijks meer plezier aan te beleven. Inquiétude uit 1998 is van alle recente films van De Oliveira de minst toegankelijke: een academische stijloefening in het creëren van statische, theatrale beelden, bijna als een hommage aan de 'primitieve' film van voor 1915.

Aan de structuur valt alleen in intellectueel opzicht eer te behalen. Inquiétude is een drieluik van ongelijksoortige literatuurverfilmingen van ons onbekende Portugese auteurs, met dood en onsterfelijkheid als vage rode draad. Het eerste deel heeft de vorm van een boulevardklucht waarin een hoogbejaarde arts zijn bijna even beroemde bejaarde zoon tot zelfmoord aanzet, om zo seniliteit te vermijden. Wanneer beiden op burleske wijze het raam uit zeilen, gaat het doek op en weerklinkt het applaus van het publiek, onder wie de helden van het tweede deel: een ongeneeslijk zieke courtisane en haar grootste bewonderaar. Om deze na haar dood te troosten vertelt zijn beste vriend hem een sprookje, dat het derde deel van de film vormt. In die legende ontmoet een dorpsmeisje de 'moeder van de rivier', een duizend jaar oude vrouw die uit de bergen naar beneden komt om haar gouden vingers aan het kind over te dragen. De rol van de moeder wordt gespeeld door Irene Papas, die in het Grieks praat, terwijl het kind in het Portugees antwoord geeft. Dat De Oliveira van surrealistische vervreemdingseffecten houdt, hadden we op dat moment al wel begrepen.

De reputatie van De Oliveira, vooral in de Franse filmpers, als een van de grote filmmakers van onze tijd, is mij altijd een raadsel geweest. In een handvol van zijn films, zoals Os canibais (1988) en A carta (1999), overwint hij met vileine elegantie zijn eigen rigiditeit, maar voor het overgrote deel vind ik de films van De Oliveira vooral een probaat slaapmiddel.