In: Rialto, Amsterdam; 'T Hoogt, Utrecht; Filmtheater Hilversum

Bevallen op een benzinestation

Door BIANCA STIGTER
Os Mutantes is een film over Portugese zwerfkinderen die, zoals wel vaker gebeurt, ook door zwerfkinderen gespeeld worden. Het toverwoord bij deze gewoonte is authenticiteit, maar het lijkt soms wel alsof het gebruik de kloof tussen zwervers en mensen met een dak boven hun hoofd alleen maar groter maakt; het is een kloof die zelfs niet door acteurs is te overbruggen.

Os Mutantes had, net als zijn Braziliaanse voorganger Pixote, eigenlijk een documentaire moeten zijn over jongeren in door de staat gedreven tuchthuizen, maar daarvoor kreeg regisseur Teresa Villaverde geen toestemming. Toen week Villaverde, die eerder een paar documentaires maakte en de speelfilms A idade maior en Très Irmaos, weer uit naar fictie. In Portugal heeft Os Mutantes een debat in gang gezet over de toestand in de staatstuchthuizen.

Os Mutantes schetst in nu eens documentair en dan weer dromerig aandoende beelden het lot van de jonge tieners Andreia, Pedro en Ricardo in Lissabon. Villaverde noemt deze zwerfjongeren mutanten omdat ze weigeren genoegen te nemen met de rol die hen in dit leven is toebedeeld. Ze houden zich niet aan de regels, ontsnappen uit de tehuizen, overleven door te stelen of in een pornofilm op te treden. Soms nemen ze teveel risico en sterft er een. De camera brengt veel tijd door op hun gezichten, die soms expres expressieloos lijken. De kinderen kijken niet, ze staren. Villaverde lijkt soms wat al te gelaten in de vormgeving en keuze van haar verhalen.

Het verhaal van Andreia, die overigens als enige niet door een zwerfkind wordt gespeeld, is het aangrijpendst in Os Mutantes, en hoe kan het ook anders, want Andreia is zwanger. Een halfhartige zoektocht naar de vader van haar kind loopt op niets uit. Ze gaat terug naar het tehuis waar ze uit is weggelopen, wordt overgeplaatst, probeert bij haar moeder terecht te kunnen en komt weer op straat terecht. Ze bevalt in het toilet van een benzinestation. Het is een preuts, beetje vals gefilmde bevalling. Andrea kermt en smeert bloed op de tegels. Maar daar blijft het bij, dan wordt het publiek naar buiten gestuurd. Even later zien we Andreia naar het barretje van het tankstation wankelen. In de volgende scène is het Villaverde wel gelukt een bekend gegeven zo uit te beelden dat het schokt. Andreia bestelt koffie met veel melk en giet het ene na het andere zakje suiker in haar mond leeg. Hoe het in het toilte is afgelopen, weten we dan nog niet. Op zo'n moment weet Villaverde de kloof over te steken waar zij anders voor blijft staan. Stekend is ook de scene waarin Andreia de baby in haar buik uitgebreid op een echo te zien krijgt - het contrast tussen de zorg voor ongeboren kinderen en de onverschilligheid voor de jongeren is groot.

Os Mutantes is een brave film, ook al zet Villaverde de camera soms op zijn kop. Hij bevat net niet genoeg sentiment en sensatie om plat te worden en net genoeg om het schrijnende onderwerp beleefd onder de aandacht te brengen.