In: 54 theaters

Vaardige aaneenschakeling van psychiater- en mafiagrappen in "Analyze This'

Een revolver bepaalt de lengte van het consult

Door HANS BEEREKAMP
Veel psychiaters zouden een kleine uitdragerij kunnen beginnen met de cadeautjes die ze van dankbare patiënten hebben gekregen. En mafiosi, zo weten we uit talloze films, doen niets liever dan kostbare geschenken uitdelen, die de ontvanger onder geen beding mag weigeren. In de hitkomedie Analyze This weet de bekommerde psychoanalyticus Ben Sobol (Billy Crystal) nog net een Rolex en verwennerij door een waternimf uit het aquariumbordeel af te slaan, maar aan een monsterlijk grote fontein in zijn tuin zal hij moeten geloven. En zijn favoriete zanger Tony Bennett is verteld dat hij net zo lang op Sobols bruiloft dient op te treden tot de psychiater er genoeg van heeft. "Jij! Jij bent goed!" zwaait Don Paul Vitti (Robert De Niro) met zijn wijsvinger naar de zielknijper, telkens wanneer deze de meest voor de hand liggende suggesties heeft gedaan over de oorsprong van de angstaanvallen van de criminele ondernemer, die op het punt staat capo dei capi te worden.

De twee mannen hebben meer gemeen dan waardering voor de zanger van I Left My Heart in San Francisco. Beiden traden in de professionele voetsporen van hun vader, zonder ooit te kunnen voldoen aan diens hoge verwachtingen. Maar probeer maar eens het oedipale conflict uit te leggen aan een patiënt die op z'n best mag hopen op een bestaan als well-adjusted gangster. Zijn vader vermoorden om met zijn moeder te kunnen trouwen? Let op je woorden, doc, als je me vertelt dat ik een flikker ben, dan ben je een dead man.

De door Harold Ramis geregisseerde komedie Analyze This haalt nooit het absurditeitsniveau van zijn meesterwerk Groundhog Day (1993), maar het is een vaardige en zeer onderhoudende aaneenschakeling van psychiater- en mafiagrappen. Crystal, met baardje en bril, acteert voor zijn doen tamelijk ingetogen, totdat hij door een onnavolgbare plotwending ineens moet invallen voor de door een depressie gevelde Vitti op een mafia-topconferentie, poserend in een veel te ruim maatkostuum als diens nieuwe consigliere. Dan gaat Crystal voluit schmieren, als binnensmonds halve zinnen uitspuwende gangsterbaas, die en passant zijn eigen psychische katharsis beleeft.

De Niro heeft het gemakkelijker, hij hoeft alleen maar zijn eigen filmimago uit te spelen en te persifleren. Het scenario, dat in eerste instantie werd geschreven door toneelauteur Kenneth Lonergan, veegt hilarisch de vloer aan met elke grondregel van de psychoanalyse. Een zich in almachtsgevoelens wentelende misdaadchef kan natuurlijk nooit leren zijn eigen beperkingen te aanvaarden. Dus is de overdracht ('overbrenging', meent de Nederlandse ondertitelaar met de eruditie van een automonteur) tot mislukken gedoemd, wordt de analyticus dag en nacht lastig gevallen door zijn patiënt en de lengte van elk consult vastgesteld onder dreiging van een revolver. Blijmoedig blijft Crystal alles doen wat zijn patiënt van hem verlangt en dankbaar voor de aandacht ontdekt deze desondanks zijn authentieke innerlijk.

Ramis kan de verleiding niet weerstaan elke voor de hand liggende grap in open doel te trappen, maar het effect valt niet te loochenen. Ik heb lang niet zo uitbundig gelachen om platte grappen, die vooral De Niro meesterlijk weet te brengen. Waarom hij een minnares heeft? Ja, er zijn natuurlijk dingen die zijn vrouw niet kan doen. Het is immers de mond die zijn kinderen kust.